Ισχυρισμός:
Το 1991 ο
Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε προβεί στη δήλωση ότι «δυστυχώς οι
δυο λαοί [ενν. Έλληνες και Τούρκοι] διέκοψαν την υπέροχη συμβίωση των 400
χρόνων, όταν ξεσηκώθηκαν κάτι ξεβράκωτοι το 1821 και δημιούργησαν τις γνωστές
προστριβές».
Συμπέρασμα:
Δεν προκύπτει με κανέναν τρόπο η επιβεβαίωση ή διασταύρωση της είδησης ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε διατυπώσει την υπό εξέταση φράση το 1991, και διαψεύδεται εκ μέρους του Οικουμενικού Πατριαρχείου.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και σε αναρτήσεις ιστολογίων
αναπαράγεται κατά καιρούς ο ισχυρισμός ότι, το 1991, ο Οικουμενικός Πατριάρχης
Βαρθολομαίος είχε προβεί στη δήλωση πως «δυστυχώς οι δυο λαοί [ενν.
Έλληνες και Τούρκοι] διέκοψαν την υπέροχη συμβίωση των 400 χρόνων, όταν
ξεσηκώθηκαν κάτι ξεβράκωτοι το 1821 και δημιούργησαν τις γνωστές προστριβές».
Ωστόσο, δεν υπάρχει καμία πρωτογενής πηγή που να επιβεβαιώνει ότι έχει προβεί
σε αυτή τη δήλωση.
Παραδείγματα: opaidagogos.blogspot.com, ewsforos.wordpress.com, aetos-apokalypsis.com, nikosxeiladakis.gr, καθώς και
δημοσιεύσεις ή φωτογραφίες στο Facebook, που εμφανίζονται σποραδικά τους
τελευταίους μήνες και έτη:
Τι ισχύει;
Σε ιστολόγια, ιστοσελίδες, καθώς και σε αναρτήσεις χρηστών στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης, αναφέρεται ως πραγματική δήλωση του Βαρθολομαίου Α΄,
Οικουμενικού Πατριάρχου της Ορθόδοξης Εκκλησίας (κατά κόσμον: Δημήτριος Χ.
Αρχοντώνης, με καταγωγή από την Ίμβρο) το εξής κείμενο:
Δυστυχώς οι
δυο λαοί [ενν. Έλληνες και Τούρκοι] διέκοψαν την υπέροχη συμβίωση των 400
χρόνων, όταν ξεσηκώθηκαν κάτι ξεβράκωτοι το 1821 και δημιούργησαν τις γνωστές
προστριβές.
Αόριστο πλαίσιο
Όπως γίνεται αντιληπτό από τα παραδείγματα κυκλοφορίας του ισχυρισμού,
υπάρχει ασάφεια ως προς τον χρόνο δήλωσης. Αναφέρεται άλλοτε:
- ως δήλωση «κατά την ενθρόνισή του»
- ως δήλωση την 30/10/1991
- ως δήλωση την 26/10/1991
- ως δήλωση «μία εβδομάδα προ της ενθρονίσεως»
Παράλληλα, λείπει οποιαδήποτε αναφορά σε πρωτογενή πηγή –
τόπο/τρόπο δήλωσης, όπως για παράδειγμα σε ποιο ακριβώς μέσο
ενημέρωσης, σε ποιο πρόσωπο ή πρόσωπα, σε έγγραφο, εγκύκλιο, λόγο (πέραν
της αναφοράς για τον ενθρονιστήριο λόγο). Αναφέρονται μόνο έμμεσες, ανώνυμες
και ασαφείς πληροφορίες ως «πηγές», όπως:
- η Εφημερίδα «Ελεύθερη Ώρα» (φύλλο 30/10/1991)
- η Εφημερίδα «Αυριανή» (φύλλο 26 ή 30/10/1991)
- άγνωστη τουρκική εφημερίδα
Καμία «πηγή» δεν έχει, βέβαια, τα στοιχεία πρωτογενούς πηγής, ούτε παραπέμπει
ή επικαλείται με σαφήνεια, ούτε τεκμηριώνει, την προέλευση της δήλωσης.
Αυτές οι αναφορές, εξαρχής, αποτελούν ενδείξεις ότι δεν υπάρχουν
αξιόπιστα στοιχεία ή τεκμήρια που να επιβεβαιώνουν την απόδοση στον Πατριάρχη
Βαρθολομαίο αυτής της φράσης.
Πότε μπορεί να δήλωσε κάτι τέτοιο;
Όπως γράφεται και στο
βιογραφικό του σημείωμα, χειροτονήθηκε Διάκονος το 1961, Πρεσβύτερος το 1969
και Μητροπολίτης Φιλαδελφείας το 1973. Το 1990 προήχθη σε Μητροπολίτη Γέροντα
Χαλκηδόνος και στις 22 Οκτωβρίου
1991 εξελέγη παμψηφεί Αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως, Νέας Ρώμης και
Οικουμενικός Πατριάρχης. Με βάση τις αναφορές, η δήλωση χρονικά θα έπρεπε να
τοποθετηθεί στο διάστημα που μεσολαβεί από τις 22 Οκτωβρίου έως 02 Νοεμβρίου
1991, όταν ο Βαρθολομαίος από Μητροπολίτης Χαλκηδόνος είχε αναρτηθεί στον
Οικουμενικό θρόνο, ή ακριβώς την 02 Νοεμβρίου 1991, την ημέρα της ενθρονίσεώς
του.
Ειπώθηκε κατά την ενθρόνιση;
Ανατρέχοντας στο κείμενο του Ενθρονιστήριου Λόγου (διαβάστε
τον εδώ) που
εκφωνήθηκε στις 02 Νοεμβρίου 1991 στο Φανάρι, κατά την ενθρόνισή του στον
Πατριαρχικό Ναό του Αγίου Γεωργίου, στην Κωνσταντινούπολη, δεν εντοπίζουμε
κανένα τέτοιο σημείο που να περιέχει τμήμα έστω της υπό εξέταση φράσης.
Σημειώνεται ότι και σε διαθέσιμο στο διαδίκτυο βίντεο από την ενθρόνιση
(δείτε το εδώ), ομοίως δεν εντοπίζεται
τέτοιο απόσπασμα.
Ειπώθηκε νωρίτερα από την ενθρόνιση;
Οι μόνες πηγές, αποσπάσματα των οποίων κυκλοφορούν έως και σήμερα ως
«αποδείξεις» για το ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος έκανε την υπό εξέταση δήλωση,
είναι τα φύλλα εφημερίδων όπως η «Ελεύθερη Ώρα» (του Γρηγόρη Μιχαλόπουλου), που το προηγούμενο διάστημα
διακινούσε θεωρίες συνωμοσίας για τον θάνατο του προηγούμενου Πατριάρχη, και η «Αυριανή». Τα θέματα του Πατριαρχείου που καλύπτονται από αυτές τις εφημερίδες
ωστόσο δεν υπογράφονται από ειδικό απεσταλμένο ή ανταποκριτή τους.
Ειδικότερα, στο εξώφυλλο της 30ής Οκτωβρίου 1991 στην
«Ελεύθερη Ώρα» το βασικό θέμα ήταν η υπό εξέταση δήλωση. Στην
υποσημείωση δεν αναφέρεται κάποια πρωτογενής πηγή, και γράφεται πως:
(…) ο
Τουρκόσπορος εξεστόμισε την ύβρι (….). Και δεν την εντοπίσαμε εμείς (…). Η
φοβερή συγκεκριμένη Πατριαρχική ρήσις ανεγράφη σε ημερησία απογευματινή Αθηναϊκή
εφημερίδα το Σάββατο 26 Οκτωβρίου.
Εφημ. «Ελεύθερη Ώρα», φύλλο 30ής
Οκτωβρίου 1991 – εξώφυλλο.
Στο εσωτερικό του φύλλου, σελ. 5, αναφέρεται το εξής:
Εφημ. «Ελεύθερη Ώρα», φύλλο 30ής
Οκτωβρίου 1991, σελ. 5. [ολόκληρο το τμήμα εδώ]
Δηλαδή:
Στην εφημερίδα
“Αυριανή” της 26ης Δεκεμβρίου [sic – προφανώς ενν. Οκτωβρίου] 1991,
στην σελίδα 4 δημοσιεύθηκε “στα ψιλά” η παρακάτω είδησις:
“Σε λόγο
του Πατριάρχη Βαρθολομαίου αναφέρεται: «Δυστυχώς οι δυο λαοί διέκοψαν την
υπέροχη συμβίωση των 400 χρόνων, όταν ξεσηκώθηκαν κάτι ξεβράκωτοι το 1821 και
δημιούργησαν τις γνωστές προστριβές».
Σχόλιον
εμείς; Ουδέν…
Επομένως, η δήλωση δεν μπορεί να έγινε στις 30 Οκτωβρίου 1991,
όπως γράφεται στο Facebook, καθώς η «Ελεύθερη Ώρα» παραθέτει απόσπασμα φύλλου
άλλης εφημερίδας που είχε κυκλοφορήσει στις 26 Οκτωβρίου.
Για την τεκμηρίωση της δήλωσης λείπουν πολλά
στοιχεία, όπως ο ακριβής χρόνος και τόπος, το πλαίσιο και οι άνθρωποι που τυχόν
υπήρξαν αυτήκοοι ή αυτόπτες μάρτυρες, και δεν αποτελεί επιβεβαίωση
είδησης η ανώνυμη, ανυπόγραφη, ασαφής και μη πρωτογενής
αναφορά δήλωσης μιας εφημερίδας που δεν αποτελούσε ειδησεογραφικό
πρακτορείο με ανταποκριτή στην Κωνσταντινούπολη που να μεταφέρει επώνυμα και με
στοιχεία κάποιο δικό του ρεπορτάζ.
Δεν έχουμε εντοπίσει σε δημόσια διαθέσιμο αρχείο το φύλλο της
«Αυριανής» της 26ης Οκτωβρίου, ωστόσο σε φύλλο της «Αυριανής» την 30/10/1991,
σε άρθρο του Ντ. Κουσούμη, αναφέρεται το εξής:
Οι εφημερίδες
της Αθήνας, δημοσίευσαν προ ημερών μια συνομιλία με τον Πατριάρχη
Βαρθολομαίο μετά την εκλογή του.
Δηλαδή, παρ’ όλο που από την «Ελεύθερη ‘Ωρα» παρατίθεται ως πηγή η
«Αυριανή», στην ίδια την «Αυριανή» μερικές ημέρες αργότερα δεν
παρουσιάζεται ως δική της αποκάλυψη – αναφέρονται αόριστα «οι
εφημερίδες της Αθήνας».
Αδύνατη η τεκμηρίωση και διασταύρωση
Δεν κατέστη δυνατόν να εντοπίσουμε τεκμηρίωση της υπό εξέταση είδησης,
ούτε μέσω άλλων ειδησεογραφικών μέσων ή εφημερίδων, ούτε με κάποιο επώνυμο ρεπορτάζ
που να περιέχει το πλήρες κείμενο του υποτιθέμενου λόγου του Βαρθολομαίου, ούτε
τον ακριβή χώρο και χρόνο ή ευρύτερο πλαίσιο αναφοράς για την υπό εξέταση
δήλωση.
Επί παραδείγματι, μπορούμε να εντοπίσουμε συνέντευξη του από
Χαλκηδόνος Βαρθολομαίου που δημοσιεύτηκε στις 27 Οκτωβρίου 1991 στην
«Καθημερινή», στον Άλκη Κούρκουλα (παραχωρηθείσα στις 23 Οκτωβρίου 1991), απουσιάζει ωστόσο κάποια
αναφορά αυτής της φράσης.
Ομοίως, σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στην εφημερίδα «Το Βήμα» (διαβάστε την εδώ) και η οποία δημοσιέυθηκε στο φύλλο της 27ης Οκτωβρίου 1991, λείπει
οποιαδήποτε αναφορά (άμεση-έμμεση) στη διατύπωση μιας τόσο εντυπωσιακής φράσης,
μια παρατήρηση που αφορά τόσο στη συνέντευξή του αυτή στον Γεράσιμο Ζαρκάδη,
όσο και στο άρθρο του Ι. Καρτάλη.
Επιπλέον, δεν γίνεται καμία αναφορά στην εκφώνηση των πρώτων μηνυμάτων
και λόγων του μετά την εκλογή του στον Πατριαρχικό Θρόνο σε φράση όπως η υπό
εξέταση, όπως ενδεικτικά παρουσιάζονται από την εφημερίδα «Τα Νέα» (φύλλο 23ης
Οκτωβρίου 1991).
Τέλος, δεν παρατίθενται προς εξέταση συγκεκριμένα στοιχεία για τυχόν
δήλωση με τη φράση αυτή σε «τουρκική εφημερίδα», και δεν εντοπίζεται κάποια
σχετική αναφορά στην τουρκική γλώσσα στο διαδίκτυο.
Διάψευση
Εκ μέρους του Γραφείου Τύπου και Επικοινωνίας του Οικουμενικού
Πατριαρχείου, λάβαμε την κάτωθι δήλωση σχετικά με το υπό εξέταση κείμενο:
Αναφορικά
με το ερώτημά σας, η Α.Θ. Παναγιότης o Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ.
Βαρθολομαίος ουδέποτε έκανε την αποδιδόμενη σε Εκείνον “δήλωση”. Η
εν λόγω φράση, που δεν επιθυμώ καν να επαναλάβω, δεν ήταν δυνατό να διατυπωθεί
από τα Πατριαρχικά χείλη και βρίσκεται σε απόλυτη αντίθεση με το ήθος, το
φρόνημα και τις πεποιθήσεις του Παναγιωτάτου.
Συμπέρασμα
Δεν προκύπτει με κανέναν τρόπο η επιβεβαίωση ή διασταύρωση της είδησης
ότι ο Πατριάρχης Βαρθολομαίος είχε διατυπώσει την υπό εξέταση φράση το 1991,
ενώ το ίδιο το Οικουμενικό Πατριαρχείο διαψεύδει τον εν λόγω ισχυρισμό.
Δεν προκύπτει καμία επώνυμη, πρωτογενής πηγή που να τεκμηριώνει ότι
έχει ειπωθεί η συγκεκριμένη φράση. Στις έμμεσες μαρτυρίες εφημερίδων όπως η
«Αυριανή» και η «Ελεύθερη Ώρα» απουσιάζουν στοιχεία για τον ακριβή χρόνο, τόπο,
πλαίσιο αναφοράς και μεταξύ ποίων ελέχθη. Τέλος, είναι απολύτως ψευδές ότι η
φράση ειπώθηκε κατά την ενθρόνισή του.
