Του Δρος Σέργιου Σουμίλο*
Για δεύτερη συνεχόμενη ημέρα, το feed μου στο Facebook έχει γεμίσει με εξωφρενικές αναδημοσιεύσεις, όπου κάποιοι από τους «ηθικολόγους» μας, ακολουθώντας τη ρωσική προπαγάνδα, ξερνούν τη «βαθιά τους αγανάκτηση» για «βλασφημία», «γελοιοποίηση», «προσβολή της πίστης» κ.λπ. κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2024 στο Παρίσι.
Για να είμαι ειλικρινής, δεν ενδιαφέρομαι για τους Ολυμπιακούς Αγώνες ή τον αθλητισμό (ούτε, παρεμπιπτόντως, για τη Eurovision κ.λπ.), οπότε τα θρησκευτικά μου αισθήματα δεν επηρεάστηκαν προσωπικά. Λοιπόν, πρώτα απ' όλα, όσοι εξοργίστηκαν θα πρέπει να θυμούνται ότι τόσο το όνομα όσο και οι ίδιοι οι Ολυμπιακοί Αγώνες έχουν αρχαίες, δηλ. «ειδωλολατρικές» ρίζες, και ως εκ τούτου είναι μάταιο να περιμένει κανείς από αυτούς χριστιανικά μηνύματα και παραδείγματα.
Αυτή τη φορά, πολλοί άνθρωποι εξοργίστηκαν από το γεγονός ότι κατά τη διάρκεια της τελετής έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων του 2024, μια ομάδα καλλιτεχνών παρουσίασε μια σκηνή που σε κάποιους φάνηκε να αποτελεί παρωδία του «Μυστικού Δείπνου» του Ευαγγελίου, ή μάλλον του διάσημου αριστουργήματος του Ιταλού καλλιτέχνη Λεονάρντο ντα Βίντσι, το οποίο φυλάσσεται στο Μιλάνο (Ιταλία). Αυτό προκάλεσε ένα ξέσπασμα αγανάκτησης, από τη στρατιά των «υπερασπιστών των παραδοσιακών αξιών» του Κρεμλίνου μέχρι κάποιους Ευρωπαίους δεξιούς και συντηρητικούς, και στη συνέχεια κάποιους θρησκευτικούς ηγέτες.
Για να είμαι ειλικρινής, και εμένα δεν μου άρεσε αυτή η σκηνή, αλλά όχι από θρησκευτική άποψη, αλλά από καθαρά αισθητική.
Ωστόσο, η σύγχυση έγκειται στο ότι οι δημιουργοί της σκηνής που προκάλεσε τόσο μεγάλη αγανάκτηση και κριτική δεν πήραν ως βάση τον Μυστικό Δείπνο του Λεονάρντο ντα Βίντσι, αλλά ένα άλλο έργο τέχνης. Πρόκειται για έναν πίνακα ενός άλλου διάσημου καλλιτέχνη, του Jan Hermansz van Bijlert (1597-1671), ενός Ολλανδού ζωγράφου, εκπροσώπου των καραβαγγιστών της Ουτρέχτης, ο οποίος έζησε και εργάστηκε για κάποιο διάστημα στην Ιταλία και ήταν ένας από τους ιδρυτές της ομάδας Bentwuegel των καλλιτεχνών του Βορρά στη Ρώμη.
Ο πίνακας αυτός ονομάζεται Le Festin des Dieux (Η Γιορτή των Θεών), δημιουργήθηκε το 1635-1640, φυλάσσεται σήμερα στο Εθνικό Μουσείο Μανιόν στη Ντιζόν της Γαλλίας και αποτελεί ένα από τα καμάρια της συλλογής αυτού του μουσείου, η οποία περιλαμβάνει περισσότερα από 2.000 έργα τέχνης (συμπεριλαμβανομένης της ιταλικής και βορειοευρωπαϊκής τέχνης, καθώς και της γαλλικής τέχνης του 16ου-19ου αιώνα).
Η Γιορτή των Θεών απεικονίζει μια σκηνή με τους θεούς να συγκεντρώνονται στον Όλυμπο (ναι, στον Όλυμπο, την προέλευση των Ολυμπιακών Αγώνων!) για μια γιορτή προς τιμήν του γάμου της Θέτιδας και του Πηλέα. Στα αριστερά είναι η Μινέρβα, η Ντιάνα, ο Άρης και η Αφροδίτη, συνοδευόμενοι από τον Έρωτα. Τους ακολουθεί η Φλώρα, η θεά της άνοιξης. Στο κέντρο του τραπεζιού κάθεται ένας στεφανωμένος Απόλλωνας, αναγνωρίσιμος από τη λύρα του. Στη συνέχεια αναγνωρίζουμε τον Ηρακλή με το ραβδί του και τον Ποσειδώνα με την τρίαινά του. Στα δεξιά, η Έρις έχει τοποθετήσει το μήλο της διχόνοιας στο τραπέζι... Αν ενδιαφέρεστε, μπορείτε να διαβάσετε περισσότερα για το έργο αυτό στην ιστοσελίδα του μουσείου.
Αξίζει να σημειωθεί ότι το θέμα της γιορτής των αρχαίων θεών ήταν δημοφιλές στην Ευρώπη της Αναγέννησης- ο Γάμος της Ψυχής και του Έρωτα του Hendrik Holzius έδωσε αφορμή για μεγάλο αριθμό έργων που απεικονίζουν το θέμα αυτό. Ο Jan Hermans van Beijlert συνέβαλε επίσης σε αυτό, και τώρα, ακολουθώντας τον, οι Γάλλοι χορευτές...
Αλλά ήθελα να πω κάτι εντελώς διαφορετικό. Πώς αυτό προσβάλλει τα θρησκευτικά αισθήματα των χριστιανών; Προσωπικά, δεν το νομίζω. Ποτέ δεν μπόρεσα να καταλάβω τι είδους πίστη μπορεί να μπερδευτεί και να προσβληθεί τόσο εύκολα; Τι είδους Θεός είναι αυτός που πρέπει να προστατεύεται και να προσβάλλεται από τους ανθρώπους; Στην πραγματικότητα, η πίστη στον Θεό, όπως και ο ίδιος ο Θεός, δεν μπορεί να προσβληθεί από τίποτα. Ούτε ο Θεός ούτε η πίστη σ' Αυτόν χρειάζονται την προστασία μας. Όσο βαθύτερη είναι η πίστη, τόσο λιγότερο ευάλωτη είναι. Μήπως αυτό είναι το πρόβλημα; Δεν έχουν πρόβλημα όσοι προσπαθούν να υπερασπιστούν την πίστη τους σε κάθε ευκαιρία (ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης); Καθώς και με τις «παραδοσιακές αξίες» ορισμένων από τους υποστηρικτές τους;
Προσωπικά, δεν με προσβάλλουν οι πράξεις ανθρώπων που δεν θεωρούν τους εαυτούς τους χριστιανούς (κάτι που έχουν το δικαίωμα να κάνουν), αλλά μάλλον οι πράξεις εκείνων που αυτοαποκαλούνται «χριστιανοί» αλλά δεν ενεργούν σύμφωνα με τις διδαχές του Χριστού. Και επίσης η άγνοια, η οποία παρουσιάζεται τεχνηέντως ως ένα είδος ιδιαίτερης «θρησκευτικής αρετής» (Κατά τη γνώμη μου, αυτή είναι μια πολύ μεγαλύτερη απειλή για τον Χριστιανισμό - η ισοπέδωση και η αποσύνθεσή του εκ των έσω).
Παρεμπιπτόντως, ο ίδιος ο δημιουργός της Γιορτής των Θεών (να σας θυμίσω ότι το όνομά του ήταν Jan Hermansz van Bijlert) ήταν ένθερμος χριστιανός, από το 1630 ήταν μέλος της συντεχνίας της Ουτρέχτης του Αγίου Λουκά και της Μεταρρυθμισμένης Εκκλησίας, από το 1632 έως το 1637 ήταν κοσμήτορας της συντεχνίας και το 1634 διορίστηκε αντιπρόσωπος της εκκλησίας του Αγίου Ιώβ (λίγο πριν από τη δημιουργία της Γιορτής των Θεών).
Θα ήθελα, λοιπόν, να ευχηθώ σε όλους πιο ειρηνικό πνεύμα, αγάπη και σεβασμό για τους συνανθρώπους τους, ακόμη και αν έχουν διαφορετικές απόψεις και προτιμήσεις, και πίστη ότι τίποτα δεν μπορεί να φέρει σε δύσκολη θέση, να εξοργίσει ή να προσβάλλει. Γιατί ο Θεός είναι η Αγάπη.
Υ.Γ.1 Παρατήρησα ότι πολλοί από αυτούς που εξοργίστηκαν δημόσια με τις σκηνές στην ολυμπιακή τελετή στο Παρίσι, για κάποιο λόγο, δεν εξέφρασαν ποτέ την αγανάκτησή τους για την πραγματική προσβολή της πίστης, που διαπράττει ο Πατριάρχης Μόσχας Κύριλλος Γκουντιάεφ με τα δημόσια, από τον άμβωνα της εκκλησίας, αντιευαγγελικά κηρύγματά του περί «ιερού πολέμου», «ορθόδοξου τζιχάντ» και «ρωσικού κόσμου». Αυτό είναι πραγματικά κάτι για το οποίο πρέπει να εξοργιστούμε...
Υ.Γ.2 Στη φωτογραφία - «Η γιορτή των θεών» του Jan Hermansz van Bijlert από το Εθνικό Μουσείο του Μανιόν στη Ντιζόν (Γαλλία).
Υ.Γ.3 Οι δημιουργοί της παράστασης που σκανδάλισε στην έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων προσπάθησαν σκόπιμα να προκαλέσουν και να τραβήξουν την προσοχή πάνω τους, και τα κατάφεραν. Ωστόσο, ποτέ δεν ισχυρίστηκαν ότι επρόκειτο για τον «Μυστικό Δείπνο». Κάποιοι είδαν σε αυτή την ενέργεια έναν υπαινιγμό του έργου του Λεονάρντο ντα Βίντσι, άλλοι του Jan Hermansz van Bijlert και άλλοι δεν είδαν τίποτα απολύτως... Πρέπει οι Χριστιανοί να εστιάσουν την προσοχή και τα συναισθήματά τους σε αυτό; Λοιπόν, ίσως σε μια καλύτερη μελέτη των έργων τέχνης...
Υ.Γ.4 Και τώρα ας ακούσουμε τι έχει να πει ο δημιουργός της παράστασης (η οποία δεν μου αρέσει από αισθητική άποψη, αλλά δεν αποτελεί προσβολή στη θρησκεία):
Ο σκηνοθέτης Thomas Jolly αρνήθηκε ότι άντλησε έμπνευση από τον Μυστικό Δείπνο στη σχεδόν τετράωρη παραγωγή του, η οποία έλαβε χώρα υπό καταρρακτώδη βροχή στις όχθες του Σηκουάνα. Στη σκηνή, η οποία σχεδιάστηκε για να προωθήσει την ανοχή στις διαφορετικές σεξουαλικές και έμφυλες ταυτότητες, συμμετείχε επίσης ο Γάλλος ηθοποιός Φιλίπ Κατρίν, ο οποίος εμφανίστηκε σχεδόν γυμνός και βαμμένος μπλε ως Διόνυσος, ο Έλληνας θεός του κρασιού και της ηδονής.
«Η ιδέα ήταν να γίνει ένα μεγάλο παγανιστικό πάρτι, συνδεδεμένο με τους θεούς του Ολύμπου», δήλωσε ο Jolly στο BFM. «Στη δουλειά μου, δεν θα βρείτε ποτέ την επιθυμία να γελοιοποιήσω ή να διασύρω κάποιον. Ήθελα να κάνω μια τελετή που ενώνει τους ανθρώπους, τους συμφιλιώνει, αλλά και επιβεβαιώνει τις δημοκρατικές μας αξίες της ελευθερίας, της ισότητας και της αδελφοσύνης», πρόσθεσε στο france24.com.
Για να κρίνεις οποιαδήποτε γεγονότα σε μια χώρα, πρέπει να γνωρίζεις λίγα πράγματα για την ιστορία, την κουλτούρα, τον τρόπο σκέψης και την αντίληψη που υπάρχει εκεί. Η κοσμική Γαλλική Δημοκρατία, χτισμένη πάνω στα ιδανικά της Γαλλικής Επανάστασης, είναι αυτό που είναι. Η εμπειρία μου από τη διαμονή μου στη Γαλλία για ένα χρόνο με δίδαξε να αποδέχομαι με ψυχραιμία αυτό που παλαιότερα μου φαινόταν ασυνήθιστο. Μπορεί να μην καταλαβαίνουμε τα πάντα, μπορεί να μην μας αρέσουν τα πάντα, αλλά δεν μπορούμε να επιβάλλουμε τις ιδέες μας για τον πολιτισμό και την αισθητική στους άλλους. Θα το συνειδητοποιήσουν και χωρίς εμάς. Πρέπει ο καθένας μας να κοιτάξει πρώτα τον εαυτό του, ώστε να μην καταντήσουμε εκείνοι οι Φαρισαίοι και οι νομικιστές που παρατηρούν το καρφί στο μάτι του άλλου αλλά δεν βλέπουν το δοκάρι στο δικό τους μάτι...
____________
* Ο Διδάκτωρ Ιστορίας Σέργιος Σουμίλο είναι γνωστός κυρίως ως εμπειρογνώμονας, ερευνητής και προωθητής της αθωνικής κληρονομιάς, των ουκρανικών ιχνών στο Άγιο Όρος στην Ελλάδα. Εκτός από διευθυντής του Διεθνούς Ινστιτούτου Κληρονομιάς του Άθω και ερευνητής στο Ινστιτούτο Ιστορίας της Ουκρανίας της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών της Ουκρανίας, είναι επίσης συμπρόεδρος της Επιστημονικής Επιτροπής για την Εκκλησιαστική Ιστορία της Διεθνούς Ορθόδοξης Θεολογικής Ένωσης (IOTA), έχει εργαστεί ως επισκέπτης ερευνητής στην Πρακτική Σχολή Ανώτατων Σπουδών του Γαλλικού Υπουργείου Ανώτατης Εκπαίδευσης και Επιστημονικής Έρευνας και στο Πανεπιστήμιο Wilhelmina της Βεστφαλίας στο Munster της Γερμανίας, ενώ επί του παρόντος είναι επισκέπτης ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Exeter στο Ηνωμένο Βασίλειο. Ως μελετητής και εμπειρογνώμονας, συμμετέχει συχνά σε διάφορα διεθνή επιστημονικά και θεολογικά συνέδρια, όπου εκπροσωπεί την ουκρανική ακαδημαϊκή κοινότητα.
