Οι αυταρχικές δυνάμεις στην Κίνα, τη Ρωσία και αλλού κάνουν τώρα κοινό αγώνα με τους Ρεπουμπλικάνους του MAGA για να απαξιώσουν τον φιλελευθερισμό και την ελευθερία σε όλο τον κόσμο.
Από την Anne Applebaum*
Εικονογράφηση από τον Tyler Comrie
ΣΤΙΣ 4 ΙΟΥΝΙΟΥ 1989, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Πολωνίας διεξήγαγε μερικώς ελεύθερες εκλογές, θέτοντας σε κίνηση μια σειρά γεγονότων που τελικά απομάκρυναν τους κομμουνιστές από την εξουσία. Λίγο αργότερα, οι διαδηλώσεις στους δρόμους που ζητούσαν ελευθερία λόγου, δίκαιη διαδικασία, λογοδοσία και δημοκρατία έφεραν το τέλος των κομμουνιστικών καθεστώτων στην Ανατολική Γερμανία, την Τσεχοσλοβακία και τη Ρουμανία. Μέσα σε λίγα χρόνια, η ίδια η Σοβιετική Ένωση δεν θα υπήρχε πια.
Επίσης, στις 4 Ιουνίου 1989, το Κινεζικό Κομμουνιστικό
Κόμμα διέταξε τον στρατό να απομακρύνει χιλιάδες φοιτητές από την πλατεία Τιενανμέν.
Οι φοιτητές ζητούσαν ελευθερία λόγου, δίκαιη διαδικασία, λογοδοσία και δημοκρατία.
Οι στρατιώτες συνέλαβαν και σκότωσαν διαδηλωτές στο Πεκίνο και σε όλη τη χώρα. Αργότερα,
εντόπισαν συστηματικά τους ηγέτες του κινήματος διαμαρτυρίας και τους ανάγκασαν
να ομολογήσουν και να ανακαλέσουν. Ορισμένοι πέρασαν χρόνια στη φυλακή. Άλλοι κατάφεραν
να ξεφύγουν από τους διώκτες τους και να εγκαταλείψουν για πάντα τη χώρα.
Μετά από αυτά τα γεγονότα, οι Κινέζοι κατέληξαν στο
συμπέρασμα ότι η φυσική εξόντωση των αντιφρονούντων ήταν ανεπαρκής. Για να αποτρέψει
το δημοκρατικό κύμα που σάρωσε τότε την Κεντρική Ευρώπη να φτάσει στην Ανατολική
Ασία, το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα έβαλε τελικά στόχο να εξαλείψει όχι μόνο τους
ανθρώπους αλλά και τις ιδέες που είχαν αποτελέσει το κίνητρο των διαδηλώσεων. Στα
επόμενα χρόνια, αυτό θα απαιτούσε την αστυνόμευση όσων ο κινεζικός λαός μπορούσε
να δει στο διαδίκτυο.
Κανείς δεν πίστευε ότι αυτό θα λειτουργούσε. Το
2000, ο πρόεδρος Μπιλ Κλίντον είπε σε ακροατήριο της Σχολής Προηγμένων Διεθνών Σπουδών
του Τζονς Χόπκινς ότι ήταν αδύνατο. «Στην οικονομία της γνώσης», είπε, “η οικονομική
καινοτομία και η πολιτική ενδυνάμωση, είτε αρέσει σε κάποιον είτε όχι, θα συμβαδίζουν
αναπόφευκτα”. Το κείμενο καταγράφει τις αντιδράσεις του ακροατηρίου:
«Τώρα, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Κίνα προσπαθεί
να καταστείλει το διαδίκτυο». (Συγκρατημένα γέλια.) «Καλή τύχη!» (Γέλια.) «Αυτό
είναι σαν να προσπαθείς να στερεώσεις ζελέ στον τοίχο». (Γέλια.)
Ενώ εμείς ακόμα παραμιλούσαμε για τους πολλούς τρόπους
με τους οποίους το διαδίκτυο θα μπορούσε να διαδώσει τη δημοκρατία, οι Κινέζοι σχεδίαζαν
αυτό που έγινε γνωστό ως το Μεγάλο Τείχος Προστασίας της Κίνας. Αυτή η μέθοδος διαχείρισης
του Διαδικτύου -που στην πραγματικότητα είναι διαχείριση συνομιλιών- περιλαμβάνει
πολλά διαφορετικά στοιχεία, ξεκινώντας από ένα περίπλοκο σύστημα φραγμών και φίλτρων
που εμποδίζουν τους χρήστες του Διαδικτύου να δουν συγκεκριμένες λέξεις και φράσεις.
Μεταξύ αυτών, ως γνωστόν, είναι οι λέξεις Τιενανμέν, 1989 και 4 Ιουνίου, αλλά υπάρχουν
και πολλές άλλες. Το 2000, μια οδηγία με τίτλο «Μέτρα για τη διαχείριση των υπηρεσιών
πληροφοριών στο Διαδίκτυο» απαγόρευσε ένα εξαιρετικά ευρύ φάσμα περιεχομένου, συμπεριλαμβανομένου
οτιδήποτε «θέτει σε κίνδυνο την εθνική ασφάλεια, αποκαλύπτει κρατικά μυστικά, υπονομεύει
την κυβέρνηση, υπονομεύει την εθνική ενοποίηση» και «είναι επιζήμιο για την τιμή
και τα συμφέροντα του κράτους» - οτιδήποτε, με άλλα λόγια, που δεν άρεσε στις αρχές.
Το κινεζικό καθεστώς συνδύασε επίσης τις διαδικτυακές μεθόδους εντοπισμού με άλλα εργαλεία καταστολής, όπως κάμερες ασφαλείας, αστυνομικές επιθεωρήσεις και συλλήψεις. Στην επαρχία Σιντζιάνγκ, όπου συγκεντρώνεται ο μουσουλμανικός πληθυσμός των Ουιγούρων της Κίνας, το κράτος ανάγκασε τους ανθρώπους να εγκαταστήσουν «εφαρμογές νταντάδων» που μπορούν να σαρώνουν τα τηλέφωνα για απαγορευμένες φράσεις και να εντοπίζουν ασυνήθιστη συμπεριφορά: Όποιος κατεβάζει ένα εικονικό ιδιωτικό δίκτυο, όποιος μένει εντελώς εκτός σύνδεσης και όποιος το σπίτι του χρησιμοποιεί πολύ ηλεκτρικό ρεύμα (το οποίο θα μπορούσε να είναι απόδειξη ενός μυστικού επισκέπτη) μπορεί να κινήσει υποψίες. Η τεχνολογία αναγνώρισης φωνής και ακόμη και τα δείγματα DNA χρησιμοποιούνται για να παρακολουθούν πού περπατούν, οδηγούν και ψωνίζουν οι Ουιγούροι. Με κάθε νέα ανακάλυψη, με κάθε πρόοδο της Τεχνητής Νοημοσύνης, η Κίνα πλησιάζει όλο και περισσότερο στο ιερό της δισκοπότηρο: ένα σύστημα που μπορεί να εξαλείψει όχι μόνο τις λέξεις δημοκρατία και Τιενανμέν από το διαδίκτυο, αλλά και τη σκέψη που οδηγεί τους ανθρώπους να γίνουν ακτιβιστές της δημοκρατίας ή να συμμετάσχουν σε δημόσιες διαδηλώσεις στην πραγματική ζωή.
Αν οι άνθρωποι έλκονται από τη φύση τους από τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη δημοκρατία και την ελευθερία, τότε αυτές οι έννοιες πρέπει να δηλητηριαστούν.
Αλλά στην πορεία, το κινεζικό καθεστώς ανακάλυψε
ένα βαθύτερο πρόβλημα: η επιτήρηση, ανεξάρτητα από την πολυπλοκότητά της, δεν
παρέχει εγγυήσεις. Κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κοροναϊού, η κινεζική
κυβέρνηση επέβαλε ελέγχους πιο αυστηρούς από ό,τι είχαν βιώσει ποτέ οι
περισσότεροι πολίτες της. Εκατομμύρια άνθρωποι κλειδώθηκαν στα σπίτια τους.
Ανυπολόγιστος αριθμός ανθρώπων μπήκε σε κυβερνητικά στρατόπεδα καραντίνας.
Ωστόσο, ο εγκλεισμός προκάλεσε επίσης τις πιο θυμωμένες και ενεργητικές
κινεζικές διαμαρτυρίες εδώ και πολλά χρόνια. Νέοι άνθρωποι που δεν είχαν
συμμετάσχει ποτέ σε διαδηλώσεις και δεν είχαν καμία ανάμνηση της Τιενανμέν συγκεντρώθηκαν
στους δρόμους του Πεκίνου και της Σαγκάης το φθινόπωρο του 2022 για να μιλήσουν
για την ελευθερία. Στο Σιντζιάνγκ, όπου η απαγόρευση της κυκλοφορίας ήταν η πιο
μακρά και σκληρή και όπου η καταστολή είναι πιο απόλυτη, οι άνθρωποι βγήκαν
δημόσια και τραγούδησαν τον κινεζικό εθνικό ύμνο, δίνοντας έμφαση σε μια
γραμμή: «Σηκωθείτε, όσοι αρνείστε να γίνετε σκλάβοι!» Τα αποσπάσματα της
ερμηνείας τους κυκλοφόρησαν ευρέως, πιθανώς επειδή τα κατασκοπευτικά
προγράμματα και τα φίλτρα δεν αναγνώριζαν τον εθνικό ύμνο ως αντικαθεστωτική
διαφωνία.
Ακόμη και σε ένα κράτος όπου η επιτήρηση είναι
σχεδόν απόλυτη, η εμπειρία της τυραννίας και της αδικίας μπορεί να
ριζοσπαστικοποιήσει τους ανθρώπους. Ο θυμός για την αυθαίρετη εξουσία θα
οδηγήσει πάντα κάποιον να αρχίσει να σκέφτεται για ένα άλλο σύστημα, έναν
καλύτερο τρόπο λειτουργίας της κοινωνίας. Η δύναμη αυτών των διαδηλώσεων και ο
ευρύτερος θυμός που αντανακλούσαν ήταν αρκετοί για να τρομάξουν το Κινεζικό
Κομμουνιστικό Κόμμα ώστε να άρει την καραντίνα και να επιτρέψει την εξάπλωση
του ιού. Οι θάνατοι που προέκυψαν ήταν προτιμότεροι από τη δημόσια οργή και
διαμαρτυρία.
Όπως οι διαδηλώσεις κατά του προέδρου Βλαντιμίρ
Πούτιν στη Ρωσία που ξεκίνησαν το 2011, οι διαδηλώσεις του 2014 στη Βενεζουέλα
και οι διαδηλώσεις του 2019 στο Χονγκ Κονγκ, έτσι και οι διαδηλώσεις του 2022
στην Κίνα βοηθούν να εξηγηθεί κάτι άλλο: γιατί τα αυταρχικά καθεστώτα στρέφουν
σιγά-σιγά τους κατασταλτικούς μηχανισμούς τους προς τα έξω, στον δημοκρατικό
κόσμο. Αν οι άνθρωποι έλκονται φυσικά από την εικόνα των ανθρωπίνων
δικαιωμάτων, από τη γλώσσα της δημοκρατίας, από το όνειρο της ελευθερίας, τότε
αυτές οι έννοιες πρέπει να δηλητηριαστούν. Αυτό απαιτεί κάτι περισσότερο από
παρακολούθηση, κάτι περισσότερο από στενή παρακολούθηση του πληθυσμού, κάτι περισσότερο
από ένα πολιτικό σύστημα που αντιτίθεται στις φιλελεύθερες ιδέες. Απαιτεί
επίσης ένα επιθετικό σχέδιο: μια αφήγηση που βλάπτει τόσο την ιδέα της
δημοκρατίας παντού στον κόσμο όσο και τα εργαλεία για την υλοποίησή της.
Στις 24 Φεβρουαρίου 2022, καθώς η Ρωσία εξαπέλυε
την εισβολή της στην Ουκρανία, φανταστικές ιστορίες βιολογικού πολέμου άρχισαν
να κυκλοφορούν στο διαδίκτυο. Ρώσοι αξιωματούχοι δήλωναν πανηγυρικά ότι μυστικά
βιολογικά εργαστήρια που χρηματοδοτούνταν από τις ΗΠΑ στην Ουκρανία έκαναν πειράματα
με ιούς νυχτερίδων και ισχυρίζονταν ότι Αμερικανοί αξιωματούχοι είχαν
ομολογήσει ότι χειρίζονταν «επικίνδυνα παθογόνα». Η ιστορία ήταν αβάσιμη, για
να μην πω γελοία, και διαψεύστηκε επανειλημμένα.
Παρ' όλα αυτά, ένας αμερικανικός λογαριασμός στο Twitter
με συνδέσμους στο δίκτυο συνωμοσίας QAnon -@WarClandestine- άρχισε να γράφει
στο Twitter για τα ανύπαρκτα βιολογικά εργαστήρια, συγκεντρώνοντας χιλιάδες
retweets και προβολές. Το hashtag #biolab άρχισε να γίνεται trending στο
Twitter και έφτασε σε περισσότερες από 9 εκατομμύρια προβολές. Ακόμη και όταν ο
λογαριασμός -που αργότερα αποκαλύφθηκε ότι ανήκε σε έναν βετεράνο της
Εθνοφρουράς του στρατού- ανεστάλη, οι άνθρωποι συνέχισαν να δημοσιεύουν
στιγμιότυπα οθόνης. Μια εκδοχή της ιστορίας εμφανίστηκε στον ιστότοπο Infowars
που δημιούργησε ο Alex Jones, γνωστός για την προώθηση θεωριών συνωμοσίας
σχετικά με τους πυροβολισμούς στο δημοτικό σχολείο Sandy Hook και την
παρενόχληση των οικογενειών των θυμάτων. Ο Τάκερ Κάρλσον, ο οποίος τότε
εξακολουθούσε να φιλοξενεί εκπομπή στο Fox News, έπαιξε αποσπάσματα ενός Ρώσου
στρατηγού και ενός Κινέζου εκπροσώπου που επαναλάμβαναν τη φαντασίωση του
βιολογικού εργαστηρίου και απαίτησε από την κυβέρνηση Μπάιντεν «να σταματήσει
να λέει ψέματα και [να μας] πει τι συμβαίνει εδώ».
Τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης ασχολήθηκαν
επίσης έντονα με την ιστορία. Ένας εκπρόσωπος του υπουργείου Εξωτερικών δήλωσε
ότι οι ΗΠΑ ελέγχουν 26 βιοεργαστήρια στην Ουκρανία: «Η Ρωσία διαπίστωσε κατά τη
διάρκεια των στρατιωτικών της επιχειρήσεων ότι οι ΗΠΑ χρησιμοποιούν αυτές τις
εγκαταστάσεις για τη διεξαγωγή βιοστρατιωτικών σχεδίων». Το Xinhua, ένα
κινεζικό κρατικό πρακτορείο ειδήσεων, έβγαλε πολλούς τίτλους: «Τα βιολογικά
εργαστήρια που ελέγχονται από τις ΗΠΑ συνιστούν δυνητικές απειλές για τους
ανθρώπους της Ουκρανίας και πέραν αυτής», “Η Ρωσία καλεί τις ΗΠΑ να εξηγήσουν
τον σκοπό των βιολογικών εργαστηρίων στην Ουκρανία” κ.ο.κ. Αμερικανοί
διπλωμάτες διέψευσαν δημοσίως αυτές τις κατασκευασμένες πληροφορίες. Παρ' όλα
αυτά, οι Κινέζοι συνέχισαν να τα διαδίδουν. Το ίδιο έκαναν και τα δεκάδες
ασιατικά, αφρικανικά και λατινοαμερικανικά μέσα ενημέρωσης που έχουν συμφωνίες
ανταλλαγής περιεχομένου με τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης. Το ίδιο έκαναν
και το Telesur, το δίκτυο της Βενεζουέλας, το Press TV, το ιρανικό δίκτυο, και
το Russia Today, στα ισπανικά και τα αραβικά, καθώς και σε πολλές ιστοσελίδες
που συνδέονται με το Russia Today σε όλο τον κόσμο.
Αυτή η συντονισμένη επιχείρηση προπαγάνδας
λειτούργησε. Σε παγκόσμιο επίπεδο, συνέβαλε στην υπονόμευση της προσπάθειας των
ΗΠΑ να δημιουργήσουν αλληλεγγύη με την Ουκρανία και να επιβάλουν κυρώσεις κατά
της Ρωσίας. Στο εσωτερικό των ΗΠΑ, συνέβαλε στην υπονόμευση της προσπάθειας της
κυβέρνησης Μπάιντεν να συσπειρώσει την αμερικανική κοινή γνώμη υπέρ της παροχής
βοήθειας στην Ουκρανία. Σύμφωνα με μια δημοσκόπηση, το ένα τέταρτο των
Αμερικανών πίστευε ότι η θεωρία συνωμοσίας των βιολογικών εργαστηρίων ήταν
αληθινή. Μετά την εισβολή, η Ρωσία και η Κίνα -με τη βοήθεια, και πάλι, της
Βενεζουέλας, του Ιράν και των ακροδεξιών Ευρωπαίων και Αμερικανών- δημιούργησαν
με επιτυχία έναν διεθνή θάλαμο αντήχησης. Οποιοσδήποτε βρισκόταν μέσα σε αυτόν
τον θάλαμο αντήχησης άκουγε τη θεωρία συνωμοσίας των βιολογικών εργαστηρίων πολλές
φορές, από διαφορετικές πηγές, η κάθε μία επαναλαμβάνοντας και στηριζόμενη στις
άλλες, ώστε να δημιουργεί την εντύπωση της αλήθειας. Άκουγε επίσης ψευδείς
περιγραφές των Ουκρανών ως Ναζί, μαζί με ισχυρισμούς ότι η Ουκρανία είναι ένα
κράτος-μαριονέτα που διοικείται από τη CIA και ότι το ΝΑΤΟ ξεκίνησε τον πόλεμο.
Έξω από αυτόν τον θάλαμο αντήχησης, λίγοι γνωρίζουν καν ότι υπάρχει. Σε ένα δείπνο στο Μόναχο τον Φεβρουάριο του 2023, βρέθηκα να κάθομαι απέναντι από έναν Ευρωπαίο διπλωμάτη που μόλις είχε επιστρέψει από την Αφρική. Είχε συναντηθεί εκεί με κάποιους φοιτητές και είχε σοκαριστεί ανακαλύπτοντας πόσο λίγα γνώριζαν για τον πόλεμο στην Ουκρανία και πόσα από αυτά που γνώριζαν ήταν λάθος. Είχαν επαναλάβει τους ρωσικούς ισχυρισμούς ότι οι Ουκρανοί είναι Ναζί, κατηγορούσαν το ΝΑΤΟ για την εισβολή και γενικά χρησιμοποιούσαν το ίδιο είδος γλώσσας που ακούγεται κάθε βράδυ στα ρωσικά βραδινά δελτία ειδήσεων. Ο διπλωμάτης είχε απορήσει. Έψαχνε για εξηγήσεις: Ίσως η κληρονομιά της αποικιοκρατίας να εξηγούσε τη διάδοση αυτών των θεωριών συνωμοσίας, ή η δυτική παραμέληση του παγκόσμιου Νότου, ή η μακρά σκιά του Ψυχρού Πολέμου.
Αλλά η ιστορία του πώς οι Αφρικανοί - όπως και οι
Λατινοαμερικανοί, οι Ασιάτες και πολλοί Ευρωπαίοι και Αμερικανοί - έφτασαν να
διαδίδουν τη ρωσική προπαγάνδα για την Ουκρανία δεν είναι πρωτίστως μια ιστορία
της ευρωπαϊκής αποικιοκρατικής ιστορίας, της δυτικής πολιτικής ή του Ψυχρού
Πολέμου. Αντίθετα, περιλαμβάνει τις συστηματικές προσπάθειες της Κίνας να
αγοράσει ή να επηρεάσει τόσο τα λαϊκά όσο και τα ελίτ ακροατήρια σε όλο τον
κόσμο- προσεκτικά επιμελημένες ρωσικές εκστρατείες προπαγάνδας, κάποιες
ανοιχτές, κάποιες μυστικές, κάποιες ενισχυμένες από την αμερικανική και την
ευρωπαϊκή ακροδεξιά- και άλλες απολυταρχίες που χρησιμοποιούν τα δικά τους
δίκτυα για να προωθήσουν την ίδια γλώσσα.
Για να είμαστε δίκαιοι απέναντι στον Ευρωπαίο
διπλωμάτη, η σύγκλιση των διαφορετικών σχεδίων αυταρχικής επιρροής είναι ακόμη
νέα. Το ρωσικό ξέπλυμα πληροφοριών και η κινεζική προπαγάνδα είχαν από καιρό
διαφορετικούς στόχους. Οι Κινέζοι προπαγανδιστές έμεναν ως επί το πλείστον έξω
από την πολιτική του δημοκρατικού κόσμου, εκτός από την προώθηση των κινεζικών
επιτευγμάτων, της κινεζικής οικονομικής επιτυχίας και των κινεζικών αφηγήσεων
για το Θιβέτ ή το Χονγκ Κονγκ. Οι προσπάθειές τους στην Αφρική και τη Λατινική
Αμερική έτειναν να περιλαμβάνουν βαρετές, μη παρακολουθήσιμες ανακοινώσεις
επενδύσεων και κρατικών επισκέψεων. Οι ρωσικές προσπάθειες ήταν πιο επιθετικές
-μερικές φορές σε συνδυασμό με την ακροδεξιά ή την ακροαριστερά στον δημοκρατικό
κόσμο- και αποσκοπούσαν στη νόθευση των συζητήσεων και των εκλογών στις
Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο, τη Γερμανία, τη Γαλλία και αλλού.
Παρόλα αυτά, συχνά έμοιαζαν αδιέξοδες, σαν οι χάκερς υπολογιστών να πετούσαν
μακαρόνια στον τοίχο, για να δουν ποια τρελή ιστορία θα μπορούσε να κολλήσει. Η
Βενεζουέλα και το Ιράν ήταν περιθωριακοί παίκτες, όχι πραγματικές πηγές
επιρροής.
Σιγά σιγά, όμως, αυτές οι απολυταρχίες ενώθηκαν,
όχι γύρω από συγκεκριμένες ιστορίες, αλλά γύρω από ένα σύνολο ιδεών, ή μάλλον
σε αντίθεση με ένα σύνολο ιδεών. Τη διαφάνεια, για παράδειγμα. Και το κράτος
δικαίου. Και τη δημοκρατία. Άκουσαν διατυπώσεις για αυτές τις ιδέες -που
προέρχονται από τον δημοκρατικό κόσμο- από τους δικούς τους αντιφρονούντες και
κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι είναι επικίνδυνες για τα καθεστώτα τους. Η δική
τους ρητορική το καθιστά αυτό σαφές. Το 2013, όταν ο Κινέζος πρόεδρος Σι
Τζινπίνγκ ξεκινούσε την άνοδό του στην εξουσία, ένα εσωτερικό κινεζικό
υπόμνημα, γνωστό αινιγματικά ως Έγγραφο Νο 9 ή, πιο επίσημα, ως Ανακοίνωση για
την τρέχουσα κατάσταση της ιδεολογικής σφαίρας, απαρίθμησε «επτά κινδύνους» που
αντιμετώπιζε το Κινεζικό Κομμουνιστικό Κόμμα. Η «δυτική συνταγματική
δημοκρατία» ηγείτο του καταλόγου, ακολουθούμενη από τα «καθολικά ανθρώπινα
δικαιώματα», την «ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης», την «ανεξαρτησία της
δικαιοσύνης» και τη «συμμετοχή των πολιτών». Το έγγραφο κατέληγε στο συμπέρασμα
ότι «δυτικές δυνάμεις εχθρικές προς την Κίνα», μαζί με αντιφρονούντες στο
εσωτερικό της χώρας, «εξακολουθούν να διεισδύουν συνεχώς στην ιδεολογική
σφαίρα» και έδωσε οδηγίες στους ηγέτες του κόμματος να αντιδράσουν σε αυτές τις
ιδέες όπου κι αν τις συναντήσουν, ιδίως στο διαδίκτυο, εντός της Κίνας και σε
όλο τον κόσμο.
Τουλάχιστον από το 2004, οι Ρώσοι έχουν
επικεντρωθεί στην ίδια σύγκλιση εσωτερικών και εξωτερικών ιδεολογικών απειλών.
Εκείνη ήταν η χρονιά που οι Ουκρανοί οργάνωσαν μια λαϊκή εξέγερση, γνωστή ως
Πορτοκαλί Επανάσταση -το όνομα προήλθε από τα πορτοκαλί μπλουζάκια και τις
σημαίες των διαδηλωτών- ενάντια σε μια αδέξια απόπειρα κλοπής των προεδρικών
εκλογών. Η οργισμένη παρέμβαση του ουκρανικού κοινού σε αυτό που επρόκειτο να
είναι μια προσεκτικά ενορχηστρωμένη νίκη του Βίκτορ Γιανουκόβιτς, ενός
φιλορώσου υποψηφίου που υποστηριζόταν άμεσα από τον ίδιο τον Πούτιν, εκνεύρισε
βαθιά τους Ρώσους. Αυτό συνέβαινε ιδιαίτερα επειδή ένα παρόμοιο ανυπότακτο
κίνημα διαμαρτυρίας στη Γεωργία είχε φέρει στην εξουσία έναν φιλοευρωπαίο
πολιτικό, τον Μιχαήλ Σαακασβίλι, τον προηγούμενο χρόνο.
Συγκλονισμένος από αυτά τα δύο γεγονότα, ο Πούτιν
έθεσε τον μπαμπούλα της «έγχρωμης επανάστασης» στο επίκεντρο της ρωσικής
προπαγάνδας. Τα κινήματα διαμαρτυρίας των πολιτών περιγράφονται τώρα πάντα ως
έγχρωμες επαναστάσεις στη Ρωσία και ως έργο ξένων. Οι ηγέτες της λαϊκής
αντιπολίτευσης λέγεται πάντα ότι είναι μαριονέτες ξένων κυβερνήσεων. Τα
συνθήματα κατά της διαφθοράς και υπέρ της δημοκρατίας συνδέονται με το χάος και
την αστάθεια όπου κι αν χρησιμοποιούνται, είτε στην Τυνησία, είτε στη Συρία,
είτε στις Ηνωμένες Πολιτείες. Το 2011, μια χρονιά μαζικών διαμαρτυριών κατά των
χαλκευμένων εκλογών στην ίδια τη Ρωσία, ο Πούτιν περιέγραψε με πικρία την
Πορτοκαλί Επανάσταση ως ένα «καλά δοκιμασμένο σχέδιο για την αποσταθεροποίηση
της κοινωνίας» και κατηγόρησε τη ρωσική αντιπολίτευση ότι «μεταφέρει αυτή την
πρακτική στο ρωσικό έδαφος», όπου φοβόταν μια παρόμοια λαϊκή εξέγερση με σκοπό
την απομάκρυνσή του από την εξουσία.
Ο Πούτιν έκανε λάθος - κανένα «σχέδιο» δεν είχε
«μεταφερθεί». Η δημόσια δυσαρέσκεια στη Ρωσία απλά δεν είχε τρόπο να εκφραστεί
παρά μόνο μέσω των διαδηλώσεων στους δρόμους, και οι αντίπαλοι του Πούτιν δεν
είχαν κανένα νομικό μέσο για να τον απομακρύνουν από την εξουσία. Όπως τόσοι
άλλοι άνθρωποι σε όλο τον κόσμο, μιλούσαν για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα
δικαιώματα επειδή αναγνώριζαν ότι αυτές οι έννοιες αντιπροσώπευαν την καλύτερη
ελπίδα τους για την επίτευξη δικαιοσύνης και την ελευθερία από την αυταρχική
εξουσία. Οι διαμαρτυρίες που οδήγησαν σε δημοκρατικές μεταβάσεις στις
Φιλιππίνες, την Ταϊβάν, τη Νότια Αφρική, τη Νότια Κορέα και το Μεξικό, οι
«λαϊκές επαναστάσεις» που ξέσπασαν στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη το 1989,
η Αραβική Άνοιξη το 2011 και, ναι, οι έγχρωμες επαναστάσεις στην Ουκρανία και
τη Γεωργία - όλες ξεκίνησαν από εκείνους που είχαν υποστεί αδικία από το κράτος
και που εκμεταλλεύτηκαν τη γλώσσα της ελευθερίας και της δημοκρατίας για να
προτείνουν μια εναλλακτική λύση.
Αυτό είναι το βασικό πρόβλημα των απολυταρχιών:
Οι Ρώσοι, οι Κινέζοι, οι Ιρανοί και άλλοι γνωρίζουν ότι η γλώσσα της
διαφάνειας, της λογοδοσίας, της δικαιοσύνης και της δημοκρατίας αρέσει σε
ορισμένους από τους πολίτες τους, όπως και σε πολλούς ανθρώπους που ζουν σε
δικτατορίες. Ακόμη και η πιο εξελιγμένη επιτήρηση δεν μπορεί να την καταστείλει
πλήρως. Οι ίδιες οι ιδέες της δημοκρατίας και της ελευθερίας πρέπει να
απαξιωθούν -ιδιαίτερα στα μέρη όπου ιστορικά άκμασαν.
ΣΤΟΝ 20ό ΑΙΩΝΑ, η προπαγάνδα του Κομμουνιστικού
Κόμματος ήταν συγκλονιστική και εμπνευσμένη, ή τουλάχιστον έτσι έπρεπε να
είναι. Το μέλλον που παρουσίαζε ήταν λαμπερό και εξιδανικευμένο, ένα όραμα
καθαρών εργοστασίων, άφθονων προϊόντων και υγιών οδηγών τρακτέρ με μεγάλους
μύες και τετράγωνα σαγόνια. Η αρχιτεκτονική ήταν σχεδιασμένη για να εξουσιάζει,
η μουσική για να εκφοβίζει, τα δημόσια θεάματα για να προκαλούν δέος.
Θεωρητικά, οι πολίτες έπρεπε να αισθάνονται ενθουσιασμό, έμπνευση και ελπίδα.
Στην πράξη, αυτού του είδους η προπαγάνδα γύρισε μπούμερανγκ, επειδή οι
άνθρωποι μπορούσαν να συγκρίνουν αυτό που έβλεπαν στις αφίσες και στις ταινίες
με μια πολύ πιο εξαθλιωμένη πραγματικότητα.
Μερικές απολυταρχίες εξακολουθούν να
παρουσιάζονται στους πολίτες τους ως πρότυπα κράτη. Οι Βορειοκορεάτες
συνεχίζουν να διοργανώνουν κολοσσιαίες στρατιωτικές παρελάσεις με περίτεχνες
επιδείξεις γυμναστικής και τεράστια πορτρέτα του ηγέτη τους, σύμφωνα με το σταλινικό
στυλ. Αλλά οι περισσότεροι σύγχρονοι απολυταρχικοί έχουν μάθει από τα λάθη του
προηγούμενου αιώνα. Ο Freedom House, ένας μη κερδοσκοπικός οργανισμός που
υπερασπίζεται τη δημοκρατία σε όλο τον κόσμο, απαριθμεί 56 χώρες ως «μη
ελεύθερες». Οι περισσότερες δεν προσφέρουν στους συμπολίτες τους ένα όραμα
ουτοπίας και δεν τους εμπνέουν να οικοδομήσουν έναν καλύτερο κόσμο. Αντιθέτως,
διδάσκουν τους ανθρώπους να είναι κυνικοί και παθητικοί, απαθείς και
φοβισμένοι, επειδή δεν υπάρχει καλύτερος κόσμος για να χτιστεί. Στόχος τους
είναι να πείσουν τους δικούς τους ανθρώπους να μείνουν έξω από την πολιτική και
κυρίως να τους πείσουν ότι δεν υπάρχει δημοκρατική εναλλακτική λύση: Το κράτος μας μπορεί να είναι διεφθαρμένο,
αλλά και όλοι οι άλλοι είναι διεφθαρμένοι. Μπορεί να μη σας αρέσει ο ηγέτης
μας, αλλά οι άλλοι είναι χειρότεροι. Μπορεί να μη σας αρέσει η κοινωνία μας,
αλλά τουλάχιστον είμαστε δυνατοί. Ο δημοκρατικός κόσμος είναι αδύναμος,
εκφυλισμένος, διχασμένος, ετοιμοθάνατος.
Αντί να παρουσιάζει την Κίνα ως την τέλεια
κοινωνία, η σύγχρονη κινεζική προπαγάνδα επιδιώκει να εμφυσήσει εθνικιστική
υπερηφάνεια, βασισμένη στην πραγματική εμπειρία της Κίνας στην οικονομική
ανάπτυξη, και να προωθήσει ένα μοντέλο προόδου του Πεκίνου μέσω της δικτατορίας
και της «τάξης» που είναι ανώτερο από το χάος και τη βία της δημοκρατίας. Τα
κινεζικά μέσα ενημέρωσης διακωμώδησαν την ολιγωρία της αμερικανικής αντίδρασης
στην πανδημία με μια ταινία κινουμένων σχεδίων που τελείωνε με το Άγαλμα της
Ελευθερίας σε ενδοφλέβιο ορό. Η κινεζική εφημερίδα Global Times έγραψε ότι οι
Κινέζοι χλεύαζαν την εξέγερση της 6ης Ιανουαρίου ως «κάρμα» και «τιμωρία»:
«Βλέποντας τέτοια σενάρια», έγραψε ο τότε εκδότης της έκδοσης σε ένα
δημοσίευμα, «πολλοί Κινέζοι θα θυμηθούν φυσικά ότι η Νάνσι Πελόζι κάποτε επαίνεσε
τη βία των διαδηλωτών του Χονγκ Κονγκ ως “ένα όμορφο θέαμα”.» (Η Πελόζι,
φυσικά, είχε επαινέσει τους ειρηνικούς διαδηλωτές, όχι τη βία.) Στους Κινέζους
λένε ότι αυτές οι δυνάμεις του χάους έχουν σκοπό να διαταράξουν τη ζωή τους και
τους ενθαρρύνουν να πολεμήσουν εναντίον τους σε έναν «λαϊκό πόλεμο» κατά της
ξένης επιρροής.
Οι Ρώσοι, αν και ακούνε πολύ λίγα για το τι
συμβαίνει στις δικές τους πόλεις, λαμβάνουν παρόμοια μηνύματα για την παρακμή
τόπων που δεν γνωρίζουν και που ως επί το πλείστον δεν έχουν επισκεφθεί ποτέ:
Αμερική, Γαλλία, Βρετανία, Σουηδία, Πολωνία - χώρες που προφανώς είναι γεμάτες
εκφυλισμό, υποκρισία και ρωσοφοβία. Μια μελέτη της ρωσικής τηλεόρασης από το
2014 έως το 2017 διαπίστωσε ότι οι αρνητικές ειδήσεις για την Ευρώπη
εμφανίζονταν στα τρία κύρια ρωσικά κανάλια, όλα υπό κρατικό έλεγχο, κατά μέσο
όρο 18 φορές την ημέρα. Ορισμένες από τις ιστορίες ήταν προφανώς επινοημένες (οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις κλέβουν παιδιά από
ετεροφυλόφιλες οικογένειες και τα δίνουν σε ομοφυλόφιλα ζευγάρια!), αλλά
ακόμη και οι αληθινές ήταν επιλεγμένες για να υποστηρίξουν την ιδέα ότι η
καθημερινή ζωή στην Ευρώπη είναι τρομακτική και χαοτική, ότι οι Ευρωπαίοι είναι
αδύναμοι και ανήθικοι και ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι επιθετική και
παρεμβατική. Αν μη τι άλλο, η απεικόνιση της Αμερικής ήταν πιο δραματική. Ο
ίδιος ο Πούτιν έχει επιδείξει μια εκπληκτική εξοικείωση με τους αμερικανικούς
πολιτισμικούς πολέμους για τα δικαιώματα των τρανσέξουαλ, και συμπάσχει
σκωπτικά με τους ανθρώπους που, όπως λέει, έχουν «ακυρωθεί».
Φόβος, κυνισμός, μηδενισμός και απάθεια, σε συνδυασμό με αηδία και περιφρόνηση για τη δημοκρατία: Αυτό είναι που οι μοντέρνες απολυταρχίες πουλάνε στους πολίτες τους και στους ξένους, όλα με στόχο να καταστρέψουν αυτό που αποκαλούν «αμερικανική ηγεμονία».
Ο στόχος είναι ξεκάθαρος: να εμποδίσει τους
Ρώσους να ταυτιστούν με την Ευρώπη όπως κάποτε, και να οικοδομήσει συμμαχίες
μεταξύ του εγχώριου ακροατηρίου του Πούτιν και των υποστηρικτών του στην Ευρώπη
και τη Βόρεια Αμερική, όπου κάποιοι αφελείς συντηρητικοί (ή ίσως κυνικοί,
καλοπληρωμένοι συντηρητικοί) προσπαθούν να πείσουν τους οπαδούς τους ότι η
Ρωσία είναι ένα «λευκό χριστιανικό κράτος». Στην πραγματικότητα, η Ρωσία έχει
πολύ χαμηλή προσέλευση στην εκκλησία, νόμιμες αμβλώσεις και έναν πολυεθνικό
πληθυσμό που περιλαμβάνει εκατομμύρια μουσουλμάνους πολίτες και μετανάστες. Η
αυτόνομη περιοχή της Τσετσενίας, η οποία αποτελεί μέρος της Ρωσικής
Ομοσπονδίας, κυβερνάται, στην πράξη, από στοιχεία του νόμου της Σαρία. Το
ρωσικό κράτος παρενοχλεί και καταπιέζει πολλές μορφές θρησκείας εκτός της
κρατικά εγκεκριμένης Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, συμπεριλαμβανομένου του
ευαγγελικού προτεσταντισμού. Παρ' όλα αυτά, μεταξύ των συνθημάτων που φώναζαν
οι λευκοί εθνικιστές που παρέλασαν στην περιβόητη διαδήλωση του Σάρλοτσβιλ, στη
Βιρτζίνια, το 2017 ήταν και το «Η Ρωσία είναι φίλη μας». Ο Πούτιν στέλνει
περιοδικά μηνύματα σε αυτή την εκλογική ομάδα: «Υποστηρίζω την παραδοσιακή
προσέγγιση ότι η γυναίκα είναι γυναίκα, ο άνδρας είναι άνδρας, η μητέρα είναι
μητέρα και ο πατέρας είναι πατέρας», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου τον Δεκέμβριο
του 2021, σχεδόν σαν αυτή η “παραδοσιακή προσέγγιση” να αποτελεί δικαιολογία
για την εισβολή στην Ουκρανία.
Αυτή η χειραγώγηση των ισχυρών συναισθημάτων γύρω
από τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων και τον φεμινισμό έχει αντιγραφεί ευρέως σε
ολόκληρο τον αυταρχικό κόσμο, συχνά ως μέσο άμυνας κατά της κριτικής του
καθεστώτος. Ο Yoweri Museveni, ο οποίος είναι πρόεδρος της Ουγκάντα για
περισσότερες από τρεις δεκαετίες, ψήφισε ένα νομοσχέδιο «κατά της ομοφυλοφιλίας»
το 2014, θεσπίζοντας ποινή ισόβιας κάθειρξης για τους ομοφυλόφιλους που κάνουν
σεξ ή παντρεύονται και ποινικοποιώντας την «προώθηση» του ομοφυλοφιλικού τρόπου
ζωής. Επιλέγοντας μια μάχη για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων, κατάφερε να
εδραιώσει τους υποστηρικτές του στο εσωτερικό, ενώ εξουδετέρωσε τις ξένες
επικρίσεις για το καθεστώς του, χαρακτηρίζοντάς τες ως «κοινωνικό
ιμπεριαλισμό»: «Οι ξένοι δεν μπορούν να μας υπαγορεύουν- αυτή είναι η χώρα
μας», δήλωσε. Ο Βίκτορ Όρμπαν, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, αποφεύγει επίσης
τη συζήτηση για την ουγγρική διαφθορά κρυπτόμενος πίσω από έναν πολιτισμικό
πόλεμο. Προσποιείται ότι η συνεχιζόμενη ένταση μεταξύ της κυβέρνησής του και
του πρέσβη των ΗΠΑ στην Ουγγαρία αφορά τη θρησκεία και το φύλο: Κατά τη διάρκεια
της πρόσφατης επίσκεψης του Τάκερ Κάρλσον στην Ουγγαρία, ο Κάρλσον δήλωσε ότι η
κυβέρνηση Μπάιντεν «μισεί» την Ουγγαρία επειδή «είναι μια χριστιανική χώρα»,
ενώ στην πραγματικότητα είναι οι βαθιές οικονομικές και πολιτικές σχέσεις του
Όρμπαν με τη Ρωσία και την Κίνα που έχουν βλάψει σοβαρά τις αμερικανο-ουγγρικές
σχέσεις.
Οι νέοι απολυταρχικοί έχουν επίσης διαφορετική
στάση απέναντι στην πραγματικότητα. Όταν οι σοβιετικοί ηγέτες έλεγαν ψέματα,
προσπαθούσαν να κάνουν τα ψέματά τους να φαίνονται αληθινά. Θύμωναν όταν
κάποιος τους κατηγορούσε ότι έλεγαν ψέματα. Αλλά στη Ρωσία του Πούτιν, στη
Συρία του Μπασάρ αλ Άσαντ και στη Βενεζουέλα του Νικολάς Μαδούρο, οι πολιτικοί
και οι τηλεοπτικές προσωπικότητες παίζουν ένα διαφορετικό παιχνίδι. Λένε ψέματα
συνεχώς, απροκάλυπτα, ολοφάνερα. Αλλά δεν μπαίνουν στον κόπο να προσφέρουν
αντεπιχειρήματα όταν τα ψέματά τους αποκαλύπτονται. Μετά την κατάρριψη της
πτήσης MH17 της Malaysia Airlines πάνω από την Ουκρανία το 2014, η ρωσική
κυβέρνηση αντέδρασε όχι μόνο με άρνηση, αλλά με πολλαπλές ιστορίες,
ευλογοφανείς και απίθανες: Κατηγόρησε τον ουκρανικό στρατό, τη CIA και μια
μοχθηρή συνωμοσία κατά την οποία τοποθετήθηκαν νεκροί σε ένα αεροπλάνο
προκειμένου να σκηνοθετηθεί η συντριβή και να δυσφημιστεί η Ρωσία. Αυτή η
τακτική -η λεγόμενη πυροσβεστική μάνικα ψεύδους- παράγει τελικά όχι οργή αλλά
μηδενισμό. Με τόσες πολλές εξηγήσεις, πώς μπορείτε να ξέρετε τι πραγματικά
συνέβη; Κι αν απλά δεν μπορείς να ξέρεις; Αν δεν ξέρετε τι συνέβη, δεν είναι
πιθανό να συμμετάσχετε σε ένα μεγάλο κίνημα για τη δημοκρατία ή να ακούσετε
όταν κάποιος μιλάει για θετική πολιτική αλλαγή. Αντίθετα, δεν πρόκειται να
συμμετάσχετε καθόλου στην πολιτική.
Φόβος, κυνισμός, μηδενισμός και απάθεια, σε
συνδυασμό με αηδία και περιφρόνηση για τη δημοκρατία: Αυτή είναι η φόρμουλα που
οι σύγχρονοι απολυταρχικοί, με κάποιες παραλλαγές, πουλάνε στους πολίτες τους
και στους ξένους, όλα με στόχο να καταστρέψουν αυτό που αποκαλούν «αμερικανική
ηγεμονία». Στην υπηρεσία αυτής της ιδέας, η Ρωσία, μια αποικιοκρατική δύναμη,
παρουσιάζει τον εαυτό της ως ηγέτη των μη δυτικών πολιτισμών σε αυτό που ο
αναλυτής Ivan Klyszcz αποκαλεί αγώνα τους για «μεσσιανική πολυπολικότητα», μια
μάχη ενάντια στην «επιβολή από τη Δύση “παρακμιακών”, “παγκοσμιοποιητικών”
αξιών». Τον Σεπτέμβριο του 2022, όταν ο Πούτιν διοργάνωσε μια τελετή για να
σηματοδοτήσει την παράνομη προσάρτηση της νότιας και ανατολικής Ουκρανίας,
ισχυρίστηκε ότι προστατεύει τη Ρωσία από τη «σατανική» Δύση και τις «διαστροφές
που οδηγούν στην παρακμή και τον αφανισμό». Δεν μίλησε για τους ανθρώπους που
είχε βασανίσει ή για τα ουκρανόπουλα που είχε απαγάγει. Ένα χρόνο αργότερα, ο
Πούτιν δήλωσε σε μια συγκέντρωση στο Σότσι: «Τώρα αγωνιζόμαστε όχι μόνο για την
ελευθερία της Ρωσίας αλλά για την ελευθερία ολόκληρου του κόσμου. Μπορούμε ειλικρινά
να πούμε ότι η δικτατορία ενός ηγεμόνα αρχίζει να παρακμάζει. Το βλέπουμε και
το βλέπουν όλοι τώρα. Βγαίνει εκτός ελέγχου και είναι απλά επικίνδυνη για τους
άλλους». Η γλώσσα της «ηγεμονίας» και της «πολυπολικότητας» αποτελεί πλέον
μέρος και των κινεζικών, ιρανικών και βενεζουελανικών αφηγήσεων.
Στην πραγματικότητα, η Ρωσία αποτελεί πραγματικό
κίνδυνο για τους γείτονές της, γι' αυτό και οι περισσότεροι από αυτούς
επανεξοπλίζονται και ετοιμάζονται να πολεμήσουν ενάντια σε μια νέα
αποικιοκρατική κατοχή. Η ειρωνεία είναι ακόμη μεγαλύτερη σε αφρικανικές χώρες
όπως το Μάλι, όπου Ρώσοι μισθοφόροι από την Ομάδα Βάγκνερ βοήθησαν να
διατηρηθεί μια στρατιωτική δικτατορία στην εξουσία, φέρεται να διεξάγουν
εκτελέσεις με συνοπτικές διαδικασίες, διαπράττοντας θηριωδίες εναντίον αμάχων
και λεηλατώντας περιουσίες. Στο Μάλι, όπως και στην Ουκρανία, η μάχη κατά της
δυτικής παρακμής σημαίνει ότι οι λευκοί Ρώσοι κακοποιοί τρομοκρατούν βάναυσα
και ατιμώρητα τους ανθρώπους.
Και όμως, το Mali Actu, ένας φιλορωσικός ιστότοπος
στο Μάλι, εξηγεί πανηγυρικά στους αναγνώστες του ότι «σε έναν κόσμο που είναι
όλο και πιο πολυπολικός, η Αφρική θα παίζει όλο και πιο σημαντικό ρόλο». Το
Mali Actu δεν είναι μόνο του- είναι απλώς ένα μικρό μέρος ενός δικτύου
προπαγάνδας, που δημιουργήθηκε από τις απολυταρχίες και είναι πλέον ορατό σε
όλο τον κόσμο.
Η ΥΠΟΔΟΜΗ της αντιδημοκρατικής προπαγάνδας
παίρνει πολλές μορφές, άλλες φανερές και άλλες κρυφές, άλλες απευθύνονται στο
κοινό και άλλες στις ελίτ. Το Ενιαίο Μέτωπο, το κομβικό σημείο της σημαντικότερης
στρατηγικής επιρροής του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος, επιδιώκει να
διαμορφώσει τις αντιλήψεις για την Κίνα σε όλο τον κόσμο δημιουργώντας
εκπαιδευτικά προγράμματα και προγράμματα ανταλλαγών, ελέγχοντας τις κινεζικές
κοινότητες εξόριστων, δημιουργώντας κινεζικά εμπορικά επιμελητήρια και
φλερτάροντας οποιονδήποτε είναι πρόθυμος να γίνει de facto εκπρόσωπος της
Κίνας. Τα Ινστιτούτα Κομφούκιου είναι ίσως το πιο γνωστό σχέδιο επιρροής της
κινεζικής ελίτ. Αρχικά θεωρήθηκαν ως καλοπροαίρετοι πολιτιστικοί οργανισμοί που
δεν έμοιαζαν με το Ινστιτούτο Γκαίτε, το οποίο διοικείται από τη γερμανική
κυβέρνηση, και την Alliance Française, και έγιναν ευπρόσδεκτα από πολλά
πανεπιστήμια επειδή παρείχαν φθηνά ή ακόμη και δωρεάν μαθήματα κινεζικής
γλώσσας και καθηγητές. Με την πάροδο του χρόνου, τα ινστιτούτα προκάλεσαν
καχυποψία, αστυνομεύοντας τους Κινέζους φοιτητές στα αμερικανικά πανεπιστήμια
περιορίζοντας τις ανοιχτές συζητήσεις για το Θιβέτ και την Ταϊβάν, και σε
ορισμένες περιπτώσεις τροποποιώντας τη διδασκαλία της κινεζικής ιστορίας και
πολιτικής ώστε να ταιριάζει στις κινεζικές αφηγήσεις. Τώρα έχουν ως επί το
πλείστον διαλυθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες. Αλλά ανθίζουν σε πολλά άλλα μέρη,
συμπεριλαμβανομένης της Αφρικής, όπου υπάρχουν αρκετές δεκάδες.
Αυτές οι λεπτότερες επιχειρήσεις ενισχύονται από τις τεράστιες επενδύσεις της Κίνας στα διεθνή μέσα ενημέρωσης. Η καλωδιακή υπηρεσία Xinhua, το Παγκόσμιο Τηλεοπτικό Δίκτυο της Κίνας, το Διεθνές Ραδιόφωνο της Κίνας και η China Daily λαμβάνουν σημαντική κρατική χρηματοδότηση, διαθέτουν λογαριασμούς στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε πολλές γλώσσες και περιοχές και πωλούν, μοιράζονται ή προωθούν με άλλο τρόπο το περιεχόμενό τους. Αυτά τα κινεζικά πρακτορεία καλύπτουν ολόκληρο τον κόσμο και παρέχουν στους συνεργάτες τους τροφοδοσία ειδήσεων και βιντεοσκοπημένων αποσπασμάτων σε χαμηλές τιμές, μερικές φορές και δωρεάν, γεγονός που τα καθιστά περισσότερο από ανταγωνιστικά σε σχέση με τα έγκριτα δυτικά ειδησεογραφικά πρακτορεία, όπως το Reuters και το Associated Press. Δεκάδες ειδησεογραφικοί οργανισμοί στην Ευρώπη και την Ασία χρησιμοποιούν κινεζικό περιεχόμενο, όπως και πολλοί στην Αφρική, από την Κένυα και τη Νιγηρία μέχρι την Αίγυπτο και τη Ζάμπια. Τα κινεζικά μέσα ενημέρωσης διατηρούν ένα περιφερειακό κέντρο στο Ναϊρόμπι, όπου προσλαμβάνουν εξέχοντες τοπικούς δημοσιογράφους και παράγουν περιεχόμενο στις αφρικανικές γλώσσες. Η οικοδόμηση αυτής της αυτοκρατορίας των μέσων ενημέρωσης εκτιμάται ότι κοστίζει δισεκατομμύρια δολάρια ετησίως.
Προς το παρόν, η τηλεθέαση πολλών από αυτά τα
κινεζικής ιδιοκτησίας κανάλια παραμένει χαμηλή- η παραγωγή τους μπορεί να είναι
προβλέψιμη, ακόμη και βαρετή. Ωστόσο, σταδιακά γίνονται διαθέσιμες πιο
δημοφιλείς μορφές κινεζικής τηλεόρασης. Η StarTimes, μια εταιρεία δορυφορικής
τηλεόρασης που συνδέεται στενά με την κινεζική κυβέρνηση, ξεκίνησε στην Αφρική
το 2008 και σήμερα έχει 13 εκατομμύρια τηλεοπτικούς συνδρομητές σε περισσότερες
από 30 αφρικανικές χώρες. Η StarTimes είναι φθηνή για τους καταναλωτές, καθώς κοστίζει
μόλις λίγα δολάρια το μήνα. Δίνει προτεραιότητα στο κινεζικό περιεχόμενο -όχι
μόνο στις ειδήσεις, αλλά και σε ταινίες κουνγκ-φου, σαπουνόπερες και το
κινεζικό ποδόσφαιρο της Super League, με τους διαλόγους και τα σχόλια να
μεταφράζονται σε Χάουσα, Σουαχίλι και άλλες αφρικανικές γλώσσες. Με αυτόν τον
τρόπο, ακόμη και η ψυχαγωγία μπορεί να μεταφέρει θετικά μηνύματα για την Κίνα.
Αυτή η λεπτότερη μετατόπιση είναι ο πραγματικός
στόχος: να εμφανίζεται η κινεζική άποψη στον τοπικό Τύπο, με τοπικά πρωτοσέλιδα.
Οι Κινέζοι προπαγανδιστές αποκαλούν αυτή τη στρατηγική «δανεισμός σκαφών για να
φτάσουν στη θάλασσα» και μπορεί να επιτευχθεί με πολλούς τρόπους. Σε αντίθεση
με τις δυτικές κυβερνήσεις, η Κίνα δεν σκέφτεται την προπαγάνδα, τη λογοκρισία,
τη διπλωματία και τα μέσα ενημέρωσης ως ξεχωριστές δραστηριότητες. Η νομική
πίεση σε ειδησεογραφικούς οργανισμούς, οι διαδικτυακές επιχειρήσεις
τρολαρίσματος με στόχο τους δημοσιογράφους, οι κυβερνοεπιθέσεις - όλα αυτά
μπορούν να αναπτυχθούν ως μέρος μιας ενιαίας επιχείρησης που έχει σχεδιαστεί
για να διαδώσει ή να υπονομεύσει ένα συγκεκριμένο αφήγημα. Η Κίνα προσφέρει
επίσης μαθήματα κατάρτισης ή υποτροφίες για τοπικούς δημοσιογράφους σε όλη την
Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, παρέχοντας μερικές φορές τηλέφωνα και
φορητούς υπολογιστές σε αντάλλαγμα για αυτό που το καθεστώς ελπίζει ότι θα
είναι ευνοϊκή κάλυψη.
Οι Κινέζοι συνεργάζονται επίσης, τόσο ανοιχτά όσο
και διακριτικά, με τα μέσα ενημέρωσης άλλων αυταρχικών κρατών. Το Telesur, ένα
σχέδιο του Ούγκο Τσάβες που ξεκίνησε το 2005, έχει την έδρα του στο Καράκας και
διοικείται από τη Βενεζουέλα σε συνεργασία με την Κούβα και τη Νικαράγουα.
Επιλεκτικά συγκεντρωμένα κομμάτια ξένων ειδήσεων φτάνουν στο Telesur από τους
εταίρους του, συμπεριλαμβανομένων τίτλων που πιθανώς έχουν περιορισμένη απήχηση
στη Λατινική Αμερική: «Οι κοινές στρατιωτικές ασκήσεις ΗΠΑ-Αρμενίας υπονομεύουν
την περιφερειακή σταθερότητα», για παράδειγμα, και «Η Ρωσία δεν έχει επεκτατικά
σχέδια στην Ευρώπη». Και οι δύο αυτές ιστορίες, από το 2023, αντλήθηκαν
απευθείας από το καλωδιακό δίκτυο της Xinhua.
Το Ιράν, από την πλευρά του, προσφέρει το
HispanTV, την ισπανόφωνη έκδοση του Press TV, της ιρανικής διεθνούς υπηρεσίας.
Το HispanTV κλίνει σε μεγάλο βαθμό προς τον ανοιχτό αντισημιτισμό και την άρνηση
του Ολοκαυτώματος: Ένας τίτλος του Μαρτίου 2020 δήλωσε ότι ο «νέος κοροναϊός
είναι αποτέλεσμα σιωνιστικής συνωμοσίας». Η Ισπανία απαγόρευσε το HispanTV και
η Google το μπλόκαρε από τους λογαριασμούς της στο YouTube και το Gmail, αλλά η
υπηρεσία είναι εύκολα διαθέσιμη σε όλη τη Λατινική Αμερική, όπως ακριβώς το
Al-Alam, η αραβική έκδοση του Press TV, είναι ευρέως διαθέσιμο στη Μέση
Ανατολή. Μετά την επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, το
Ινστιτούτο Στρατηγικού Διαλόγου, μια διεθνής ομάδα αφιερωμένη στην καταπολέμηση
της παραπληροφόρησης, διαπίστωσε ότι το Ιράν δημιουργούσε πρόσθετες ομάδες
χάκερ για να στοχεύσει ψηφιακές, φυσικές και εκλογικές υποδομές στο Ισραήλ
(όπου έβαλε στόχο τους εκλογικούς καταλόγους) και στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο μέλλον,
αυτές οι επιχειρήσεις hacking μπορεί να συνδυαστούν με εκστρατείες προπαγάνδας.
Το RT-Russia Today έχει μεγαλύτερο προφίλ από το
Telesur ή το Press TV- στην Αφρική, έχει στενούς δεσμούς με την Κίνα. Μετά την
εισβολή στην Ουκρανία, ορισμένα δορυφορικά δίκτυα σταμάτησαν το RT. Όμως το
δορυφορικό StarTimes της Κίνας το ανέλαβε και το RT άρχισε αμέσως να δημιουργεί
γραφεία και σχέσεις σε όλη την Αφρική, ιδίως σε χώρες που διοικούνται από
αυταρχικούς ηγέτες, οι οποίοι απηχούν τα αντιδυτικά, αντι-LGBTQ μηνύματά του
και οι οποίοι εκτιμούν την έλλειψη κριτικής ή ερευνητικής δημοσιογραφίας.
Το RT -όπως το Press TV, το Telesur και ακόμη και
το CGTN- λειτουργεί επίσης ως μονάδα παραγωγής, ως πηγή βίντεο κλιπ που μπορούν
να διαδοθούν στο διαδίκτυο, να επανατοποθετηθούν και να επαναχρησιμοποιηθούν σε
στοχευμένες καμπάνιες. Οι Αμερικανοί πήραν από πρώτο χέρι μια εικόνα για το πώς
λειτουργούν οι μυστικές εκδοχές το 2016, όταν η Υπηρεσία Έρευνας Διαδικτύου
-που σήμερα έχει διαλυθεί, αλλά είχε τότε την έδρα της στην Αγία Πετρούπολη και
ηγείτο ο αείμνηστος Γιεβγκένι Πριγκόζιν, πιο γνωστός ως το μισθοφορικό αφεντικό
της ομάδας Βάγκνερ που οργάνωσε μια αποτυχημένη πορεία στη Μόσχα- διοχέτευσε
ψεύτικο υλικό μέσω ψεύτικων λογαριασμών στο Facebook και το Twitter, με σκοπό να
μπερδέψει τους Αμερικανούς ψηφοφόρους. Τα παραδείγματα κυμαίνονταν από σφοδρά
αντιμεταναστευτικούς λογαριασμούς που είχαν στόχο να ωφελήσουν τον Ντόναλντ
Τραμπ μέχρι ψεύτικους λογαριασμούς του Black Lives Matter που επιτίθονταν στη
Χίλαρι Κλίντον από τα αριστερά.
Από το 2016, οι τακτικές αυτές εφαρμόζονται σε
ολόκληρο τον κόσμο. Τα γραφεία του Xinhua και του RT στην Αφρική και σε όλο τον
κόσμο -μαζί με το Telesur και το HispanTV- δημιουργούν ιστορίες, συνθήματα,
μιμίδια και αφηγήσεις που προωθούν την κοσμοθεωρία των απολυταρχιών- αυτά, με
τη σειρά τους, επαναλαμβάνονται και ενισχύονται σε πολλές χώρες, μεταφράζονται
σε πολλές γλώσσες και αναδιαμορφώνονται για πολλές τοπικές αγορές. Το υλικό που
παράγεται είναι ως επί το πλείστον μη εκλεπτυσμένο, αλλά είναι φθηνό και μπορεί
να αλλάξει γρήγορα, ανάλογα με τις ανάγκες της στιγμής. Μετά την επίθεση της
Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου, για παράδειγμα, επίσημες και ανεπίσημες ρωσικές πηγές
άρχισαν αμέσως να κυκλοφορούν τόσο αντιισραηλινό όσο και αντισημιτικό υλικό,
καθώς και μηνύματα που αποκαλούσαν υποκριτική την αμερικανική και δυτική
υποστήριξη προς την Ουκρανία υπό το πρίσμα της σύγκρουσης στη Γάζα. Η εταιρεία
ανάλυσης δεδομένων Alto Intelligence βρήκε αναρτήσεις που συκοφαντούσαν τόσο
τους Ουκρανούς όσο και τους Ισραηλινούς ως «Ναζί», στο πλαίσιο μιας εκστρατείας
που φαίνεται να είναι μια εκστρατεία για να φέρει πιο κοντά τις ακροαριστερές
και ακροδεξιές κοινότητες σε αντίθεση με τις δημοκρατίες που έχουν συμμαχήσει
με τις ΗΠΑ. Τα αντισημιτικά μηνύματα και τα μηνύματα υπέρ της Χαμάς αυξήθηκαν
επίσης στο εσωτερικό της Κίνας, καθώς και σε λογαριασμούς που συνδέονται με την
Κίνα σε όλο τον κόσμο. Ο Joshua Eisenman, καθηγητής στο Notre Dame και
συγγραφέας ενός νέου βιβλίου για τις σχέσεις της Κίνας με την Αφρική, μου είπε ότι
κατά τη διάρκεια ενός πρόσφατου ταξιδιού του στο Πεκίνο, έμεινε έκπληκτος από
το πόσο γρήγορα άλλαξε η προηγούμενη κινεζική γραμμή για τη Μέση Ανατολή: «οι
σχέσεις Κίνας-Ισραήλ είναι ισχυρότερες από ποτέ». «Ήταν μια πλήρης στροφή 180
μοιρών μέσα σε λίγες μόνο ημέρες».
Όχι ότι όλοι όσοι ακούν αυτά τα μηνύματα θα
γνωρίζουν απαραίτητα από πού προέρχονται, επειδή συχνά εμφανίζονται σε φόρουμ
που αποκρύπτουν την προέλευσή τους. Οι περισσότεροι άνθρωποι πιθανότατα δεν
άκουσαν τη θεωρία συνωμοσίας για τα αμερικανικά βιολογικά εργαστήρια στην
Ουκρανία σε ένα τηλεοπτικό ειδησεογραφικό πρόγραμμα, για παράδειγμα. Αντιθέτως,
την άκουσαν χάρη σε οργανισμούς όπως η Pressenza και η Yala News. Η Pressenza,
ένας ιστότοπος που ιδρύθηκε στο Μιλάνο και μεταφέρθηκε στο Εκουαδόρ το 2014,
δημοσιεύεται σε οκτώ γλώσσες, περιγράφει τον εαυτό της ως «ένα διεθνές
πρακτορείο ειδήσεων αφιερωμένο σε ειδήσεις για την ειρήνη και τη μη βία» και
παρουσίασε ένα άρθρο για τα βιολογικά εργαστήρια στην Ουκρανία. Σύμφωνα με το
αμερικανικό υπουργείο Εξωτερικών, η Pressenza αποτελεί μέρος ενός σχεδίου, το
οποίο διευθύνεται από τρεις ρωσικές εταιρείες και το οποίο σχεδίαζε να
δημιουργεί άρθρα στη Μόσχα και στη συνέχεια να τα μεταφράζει για αυτούς τους
«ντόπιους» ιστότοπους, ακολουθώντας την κινεζική πρακτική, ώστε να φαίνονται
«τοπικά». Η Pressenza αρνήθηκε τους ισχυρισμούς- ένας από τους δημοσιογράφους
της, ο Όλεγκ Γιασίνσκι, ο οποίος ισχυρίζεται ότι είναι ουκρανικής καταγωγής,
απάντησε καταγγέλλοντας την «πλανητική μηχανή προπαγάνδας» της Αμερικής και
επικαλούμενος τον Τσε Γκεβάρα.
Όπως η Pressenza, έτσι και η Yala News
αυτοαποκαλείται ανεξάρτητη. Αυτή η -εγγεγραμμένη στο Ηνωμένο Βασίλειο-
αραβόφωνη ειδησεογραφική επιχείρηση παρέχει καθημερινά στα 3 εκατομμύρια
ακολούθους της επιδέξια κατασκευασμένα βίντεο, συμπεριλαμβανομένων συνεντεύξεων
διασημοτήτων. Τον Μάρτιο του 2022, καθώς ο ισχυρισμός για τα βιολογικά
εργαστήρια προωθούνταν από άλλα μέσα, ο ιστότοπος δημοσίευσε ένα βίντεο που
απηχούσε μία από τις πιο εντυπωσιακές εκδοχές: Η Ουκρανία σχεδίαζε να
χρησιμοποιήσει μεταναστευτικά πτηνά ως όχημα μεταφοράς βιολογικών όπλων,
μολύνοντας τα πτηνά και στέλνοντάς τα στη συνέχεια στη Ρωσία για να εξαπλώσουν
την ασθένεια.
Η Yala δεν εφηύρε αυτή τη γελοία ιστορία: Τα
ρωσικά κρατικά μέσα ενημέρωσης, όπως το πρακτορείο ειδήσεων Sputnik, το
δημοσίευσαν πρώτα στα ρωσικά, ακολουθούμενα από την αραβική ιστοσελίδα του
Sputnik και το RT Arabic. Ο πρεσβευτής της Ρωσίας στα Ηνωμένα Έθνη απευθύνθηκε
στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ σχετικά με το σκάνδαλο των βιολογικών πτηνών,
προειδοποιώντας για τον «πραγματικό βιολογικό κίνδυνο για τους ανθρώπους στις
ευρωπαϊκές χώρες, ο οποίος μπορεί να προκύψει από την ανεξέλεγκτη εξάπλωση
βιολογικών παραγόντων από την Ουκρανία». Σε μια συνέντευξη που έδωσε τον
Απρίλιο του 2022 στο Κίεβο, ο Ουκρανός πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι είπε στον
αρχισυντάκτη του The Atlantic, Τζέφρι Γκόλντμπεργκ, και σε μένα ότι η ιστορία
με τα βιολογικά πτηνά του θύμισε ένα σκετς των Μόντι Πάιθονς. Αν η Yala ήταν
πραγματικά μια «ανεξάρτητη» έκδοση, όπως αυτοπροσδιορίζεται, θα είχε ελέγξει τα
γεγονότα αυτής της ιστορίας, η οποία, όπως και οι άλλες συνωμοσίες περί βιολογικών
εργαστηρίων, διαψεύστηκε ευρέως.
Αλλά η Yala News δεν είναι καθόλου ένας
ειδησεογραφικός οργανισμός. Όπως ανέφερε το BBC, πρόκειται για ένα πλυντήριο
πληροφοριών, μια ιστοσελίδα που υπάρχει για να διαδίδει και να προπαγανδίζει
υλικό που παράγεται από το RT και άλλες ρωσικές υπηρεσίες. Η Yala News έχει
δημοσιεύσει ισχυρισμούς ότι η ρωσική σφαγή των Ουκρανών πολιτών στην Μπούτσα
ήταν σκηνοθετημένη, ότι ο Ζελένσκι εμφανίστηκε μεθυσμένος στην τηλεόραση και
ότι οι Ουκρανοί στρατιώτες έτρεχαν μακριά από τις γραμμές του μετώπου. Παρόλο
που η εταιρεία είναι εγγεγραμμένη σε μια διεύθυνση στο Λονδίνο -μια ταχυδρομική
θυρίδα που μοιράζονται 65.000 άλλες εταιρείες- η «ομάδα ειδήσεών» της εδρεύει
σε ένα προάστιο της Δαμασκού. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας είναι ένας
Σύρος επιχειρηματίας με έδρα το Ντουμπάι, ο οποίος, όταν ρωτήθηκε από το BBC,
επέμεινε στην «αμεροληψία» του οργανισμού.
Ένας άλλος περίεργος παράγοντας σε αυτόν τον
τομέα είναι η RRN - το όνομα της εταιρείας είναι ακρωνύμιο, αρχικά για Reliable
Russian News, που αργότερα άλλαξε σε Reliable Recent News. Έχοντας δημιουργηθεί
μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η RRN, μέρος μιας μεγαλύτερης
επιχείρησης ξεπλύματος πληροφοριών, γνωστής στους ερευνητές ως Doppelganger,
είναι κατά κύριο λόγο ένας «typosquatter»: μια εταιρεία που καταχωρεί ονόματα
τομέα που μοιάζουν με ονόματα τομέα πραγματικών μέσων ενημέρωσης-Reuters.cfd
αντί για Reuters.com, για παράδειγμα-καθώς και ιστότοπους με ονόματα που
ακούγονται αυθεντικά (όπως Notre Pays, ή «Η χώρα μας») αλλά δημιουργούνται για
να εξαπατήσουν. Η RRN είναι παραγωγικότατη. Κατά τη διάρκεια της σύντομης
ύπαρξής της, έχει δημιουργήσει περισσότερους από 300 ιστότοπους που στοχεύουν
την Ευρώπη, τη Μέση Ανατολή και τη Λατινική Αμερική. Οι σύνδεσμοι προς αυτούς
τους ιστότοπους χρησιμοποιούνται στη συνέχεια για να κάνουν τις αναρτήσεις στο
Facebook, το Twitter και άλλα μέσα κοινωνικής δικτύωσης να φαίνονται αξιόπιστες.
Όταν κάποιος κάνει γρήγορη κύλιση, μπορεί να μην παρατηρήσει ότι ένας τίτλος
παραπέμπει σε έναν ψεύτικο ιστότοπο Spiegel.pro, αντί για τον αυθεντικό
ιστότοπο του γερμανικού περιοδικού Spiegel.de.
Οι προσπάθειες του Doppelganger, που διευθύνεται
από μια ομάδα εταιρειών στη Ρωσία, ποικίλλουν ευρέως και φαίνεται να
περιλαμβάνουν ψεύτικα δελτία Τύπου του ΝΑΤΟ, με τις ίδιες γραμματοσειρές και
τον ίδιο σχεδιασμό με τα γνήσια δελτία, που «αποκαλύπτουν» ότι οι ηγέτες του
ΝΑΤΟ σχεδίαζαν να αναπτύξουν ουκρανικά παραστρατιωτικά στρατεύματα στη Γαλλία
για να καταστείλουν τις διαδηλώσεις για τις συντάξεις. Τον Νοέμβριο, πράκτορες
που η γαλλική κυβέρνηση πιστεύει ότι συνδέονται με τον Doppelganger ζωγράφισαν
με σπρέι αστέρια του Δαβίδ γύρω από το Παρίσι και τα δημοσίευσαν στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης, ελπίζοντας να ενισχύσουν τις γαλλικές διαιρέσεις για τον
πόλεμο στη Γάζα. Οι Ρώσοι πράκτορες δημιούργησαν ένα δίκτυο στα μέσα κοινωνικής
δικτύωσης για να διαδώσουν τις ψευδείς ιστορίες και τις φωτογραφίες των αντισημιτικών
γκράφιτι. Ο στόχος είναι να διασφαλιστεί ότι οι άνθρωποι που θα συναντήσουν
αυτό το περιεχόμενο δεν θα έχουν ιδέα για το ποιος το δημιούργησε, ή πού ή
γιατί.
Η Ρωσία και η Κίνα δεν είναι οι μόνοι παράγοντες
σε αυτόν τον χώρο. Τόσο οι πραγματικοί όσο και οι αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί
κοινωνικής δικτύωσης με γεωγραφικό εντοπισμό στη Βενεζουέλα έπαιξαν μικρό ρόλο
στις προεδρικές εκλογές του 2018 στο Μεξικό, για παράδειγμα, ενισχύοντας την
εκστρατεία του Andrés Manuel López Obrador. Αξιοσημείωτα ήταν δύο είδη
μηνυμάτων: εκείνα που προωθούσαν εικόνες βίας και χάους στο Μεξικό -εικόνες που
θα μπορούσαν να κάνουν τους ανθρώπους να αισθανθούν ότι χρειάζονται έναν
αυταρχικό ηγέτη για να αποκαταστήσει την τάξη- και εκείνα που ήταν οργισμένα
αντίθετα στη NAFTA και στις ΗΠΑ ευρύτερα. Αυτή η μικροσκοπική επένδυση στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης πρέπει να θεωρήθηκε επιτυχής. Αφού έγινε πρόεδρος, ο López
Obrador επιδόθηκε στα ίδια είδη εκστρατειών λάσπης όπως οι μη εκλεγμένοι
πολιτικοί στις απολυταρχίες, ενδυνάμωσε και διέφθειρε τον στρατό, υπονόμευσε
την ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και με άλλους τρόπους υποβάθμισε τη μεξικανική
δημοκρατία. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, προώθησε τις ρωσικές αφηγήσεις
για τον πόλεμο στην Ουκρανία μαζί με τις κινεζικές αφηγήσεις για την καταπίεση
των Ουιγούρων. Η σχέση του Μεξικού με τις Ηνωμένες Πολιτείες έχει γίνει πιο
δύσκολη -και αυτό, σίγουρα, ήταν μέρος του σκοπού.
Καμία από αυτές τις προσπάθειες δεν θα πετύχαινε
χωρίς τοπικούς παράγοντες που συμμερίζονται τους στόχους του αυταρχικού κόσμου.
Η Ρωσία, η Κίνα και η Βενεζουέλα δεν εφηύραν τον αντιαμερικανισμό στο Μεξικό.
Δεν εφηύραν τον καταλανικό αυτονομισμό, για να αναφέρουμε ένα άλλο κίνημα που
υποστήριξαν τόσο οι ρωσικοί όσο και οι βενεζουελάνικοι λογαριασμοί στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης, ή τη γερμανική ακροδεξιά, ή τη γαλλική Μαρίν Λεπέν. Το
μόνο που κάνουν είναι να ενισχύουν υπάρχοντα άτομα και κινήματα -είτε
αντι-LGBTQ, είτε αντισημιτικά, είτε αντιμουσουλμανικά, είτε αντιμεταναστευτικά,
είτε αντιουκρανικά, είτε, πάνω απ' όλα, αντιδημοκρατικά. Μερικές φορές παρέχουν
μια αντήχηση στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μερικές φορές προσλαμβάνουν
δημοσιογράφους και εκπροσώπους. Μερικές φορές χρησιμοποιούν τα δίκτυα μέσων
ενημέρωσης που δημιούργησαν για τον σκοπό αυτό. Και μερικές φορές, απλά
βασίζονται στους Αμερικανούς να το κάνουν γι' αυτούς.
ΕΔΩ ΕΙΝΑΙ ΜΙΑ ΔΥΣΚΟΛΗ ΑΛΗΘΕΙΑ: Ένα μέρος του
αμερικανικού πολιτικού φάσματος δεν είναι απλώς παθητικός αποδέκτης των
συνδυασμένων αυταρχικών αφηγήσεων που προέρχονται από τη Ρωσία, την Κίνα και
τους ομοίους τους, αλλά ενεργός συμμετέχων στη δημιουργία και τη διάδοσή τους.
Όπως οι ηγέτες αυτών των χωρών, έτσι και η αμερικανική δεξιά του MAGA θέλει οι
Αμερικανοί να πιστεύουν ότι η δημοκρατία τους είναι εκφυλισμένη, οι εκλογές
τους αθέμιτες, ο πολιτισμός τους πεθαίνει. Οι ηγέτες του κινήματος MAGA έχουν
επίσης συμφέρον να διοχετεύουν μηδενισμό και κυνισμό στους εγκεφάλους των
συμπολιτών τους και να τους πείθουν ότι τίποτα από όσα βλέπουν δεν είναι
αλήθεια. Οι στόχοι τους είναι τόσο παρόμοιοι που είναι δύσκολο να διακρίνει
κανείς μεταξύ της διαδικτυακής αμερικανικής ακροδεξιάς και των ξένων
υποστηρικτών της, οι οποίοι έχουν πολλαπλασιαστεί από την εποχή που αυτό ήταν
αποκλειστικά ρωσικό σχέδιο. Ο Τάκερ Κάρλσον έχει προωθήσει ακόμη και τον φόβο
μιας έγχρωμης επανάστασης στην Αμερική, αντλώντας τη φράση απευθείας από τη
ρωσική προπαγάνδα. Οι Κινέζοι έχουν επίσης συμμετάσχει: Νωρίτερα φέτος, μια
ομάδα κινεζικών λογαριασμών που προηγουμένως αναρτούσε φιλοκινεζικό υλικό στα
μανδαρινικά άρχισε να αναρτά στα αγγλικά, χρησιμοποιώντας σύμβολα MAGA και
επιτιθέμενη στον πρόεδρο Τζο Μπάιντεν. Έδειχναν ψεύτικες εικόνες του Μπάιντεν
με ρούχα φυλακής, κορόιδευαν την ηλικία του και τον αποκαλούσαν σατανιστή
παιδόφιλο. Ένας λογαριασμός με κινεζική σύνδεση αναδημοσίευσε ένα βίντεο του RT
που επαναλάμβανε το ψέμα ότι ο Μπάιντεν είχε στείλει έναν νεοναζί εγκληματία να
πολεμήσει στην Ουκρανία. Η αναδημοσίευση του ψεύδους από τον Alex Jones στα
μέσα κοινωνικής δικτύωσης έφτασε σε περίπου 400.000 άτομα.
Δεδομένου ότι τόσο οι Ρώσοι όσο και οι Κινέζοι
παίκτες αναμειγνύονται πλέον τόσο εύκολα με την επιχείρηση ανταλλαγής μηνυμάτων
MAGA, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η αμερικανική κυβέρνηση δυσκολεύεται
να ανταποκριθεί στο νέο διασυνδεδεμένο δίκτυο αυταρχικής προπαγάνδας. Οι υποστηριζόμενοι
από την αμερικανική κυβέρνηση ξένοι ραδιοτηλεοπτικοί οργανισμοί -η Φωνή της
Αμερικής, το Radio Free Europe/Radio Liberty, το Radio Farda, το Radio Martí-
εξακολουθούν να υπάρχουν, αλλά ούτε οι αποστολές τους ούτε η χρηματοδότησή τους
έχουν αλλάξει πολύ τα τελευταία χρόνια. Οι υπηρεσίες πληροφοριών συνεχίζουν να
παρακολουθούν τι συμβαίνει -υπάρχει ένα Κέντρο Ξένης Κακόβουλης Επιρροής υπό το
Γραφείο του Διευθυντή Εθνικών Πληροφοριών- αλλά εξ ορισμού δεν αποτελούν μέρος
της δημόσιας συζήτησης. Ο μόνος σχετικά νέος κυβερνητικός θεσμός που καταπολεμά
την αντιδημοκρατική προπαγάνδα είναι το Κέντρο Παγκόσμιας Δέσμευσης, αλλά αυτό
βρίσκεται στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ και η εντολή του είναι να εστιάζει στην
αυταρχική προπαγάνδα εκτός των Ηνωμένων Πολιτειών. Ιδρύθηκε το 2016 και
αντικατέστησε το Κέντρο Στρατηγικής Αντιτρομοκρατικής Επικοινωνίας, το οποίο
προσπαθούσε να ματαιώσει το Ισλαμικό Κράτος και άλλες τζιχαντιστικές ομάδες που
στρατολογούσαν νέους στο διαδίκτυο. Το 2014-15, καθώς γινόταν όλο και πιο γνωστή
η κλίμακα των ρωσικών εκστρατειών παραπληροφόρησης στην Ευρώπη, το Κογκρέσο
όρισε το Κέντρο Παγκόσμιας Δέσμευσης για να ασχοληθεί με τις ρωσικές καθώς και
τις κινεζικές, ιρανικές και άλλες εκστρατείες προπαγάνδας σε όλο τον κόσμο -αν
και όχι, και πάλι, εντός των Ηνωμένων Πολιτειών. Καθ' όλη τη διάρκεια της
διακυβέρνησης Τραμπ, ο οργανισμός μαράζωνε υπό τη διεύθυνση ενός προέδρου που ο
ίδιος επαναλάμβανε τις γραμμές της ρωσικής προπαγάνδας κατά τη διάρκεια της
προεκλογικής εκστρατείας του 2016 - «Ο Ομπάμα ίδρυσε το ISIS», για παράδειγμα,
και «Η Χίλαρι θα ξεκινήσει τον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο».
Σήμερα το Κέντρο Παγκόσμιας Δέσμευσης διοικείται
από τον James Rubin, πρώην εκπρόσωπο του Στέιτ Ντιπάρτμεντ από την εποχή του
Μπιλ Κλίντον. Απασχολεί 125 άτομα και έχει προϋπολογισμό 61 εκατομμυρίων
δολαρίων - που δύσκολα μπορεί να συγκριθεί με τα πολλά δισεκατομμύρια που
ξοδεύουν η Κίνα και η Ρωσία για την οικοδόμηση των δικτύων τους στα μέσα
ενημέρωσης. Αλλά αρχίζει να βρίσκει τα πατήματά του, χορηγώντας μικρές επιχορηγήσεις
σε διεθνείς ομάδες που παρακολουθούν και αποκαλύπτουν ξένες επιχειρήσεις
παραπληροφόρησης. Ειδικεύεται πλέον στον εντοπισμό μυστικών εκστρατειών
προπαγάνδας πριν ξεκινήσουν, με τη βοήθεια των αμερικανικών υπηρεσιών
πληροφοριών. Ο Rubin το αποκαλεί αυτό «prebunking» και το περιγράφει ως ένα
είδος «εμβολιασμού»: «Αν οι δημοσιογράφοι και οι κυβερνήσεις γνωρίζουν ότι αυτό
έρχεται, τότε όταν έρθει, θα το αναγνωρίσουν».
«Και ιδού, η οντότητα που γίνεται η πιο επίμονη στον ισχυρισμό ότι οι αμερικανικές εκλογές είναι πλαστές, ψεύτικες, στημένες και όλα τα υπόλοιπα αποδεικνύεται ότι είναι ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών».
Η αποκάλυψη τον Νοέμβριο των ρωσικών δεσμών με
φαινομενικά ντόπιες αριστερές ιστοσελίδες στη Λατινική Αμερική,
συμπεριλαμβανομένης της Pressenza, ήταν μια τέτοια προσπάθεια. Πιο πρόσφατα, το
Κέντρο Παγκόσμιας Δέσμευσης δημοσίευσε μια έκθεση σχετικά με την Αφρικανική
Πρωτοβουλία, έναν οργανισμό που είχε σχεδιάσει μια τεράστια εκστρατεία για να
δυσφημίσει τη δυτική φιλανθρωπία στον τομέα της υγείας, ξεκινώντας με φήμες για
έναν νέο ιό που υποτίθεται ότι μεταδίδεται από κουνούπια. Η ιδέα ήταν να
σπιλωθούν δυτικοί γιατροί, κλινικές και φιλάνθρωποι και να δημιουργηθεί κλίμα
δυσπιστίας γύρω από τη δυτική ιατρική, όπως οι ρωσικές προσπάθειες συνέβαλαν
στη δημιουργία κλίματος δυσπιστίας γύρω από τα δυτικά εμβόλια κατά τη διάρκεια
της πανδημίας. Το Κέντρο Παγκόσμιας Δέσμευσης προσδιόρισε τον Ρώσο επικεφαλής
του έργου, τον Αρτέμ Σεργκέγιεβιτς Κουρέγιεφ- σημείωσε ότι αρκετοί υπάλληλοι
είχαν έρθει στην Αφρικανική Πρωτοβουλία από τον Όμιλο Βάγκνερ- και εντόπισε δύο
από τα γραφεία της, στο Μάλι και την Μπουρκίνα Φάσο. Στη συνέχεια, ο Rubin και
άλλοι πέρασαν πολύ χρόνο μιλώντας με περιφερειακούς δημοσιογράφους για τα
σχέδια της Αφρικανικής Πρωτοβουλίας, ώστε «ο κόσμος να τα αναγνωρίσει» όταν
ξεκινήσουν. Δεκάδες άρθρα στα αγγλικά, ισπανικά και σε άλλες γλώσσες
περιέγραψαν αυτές τις επιχειρήσεις, όπως και χιλιάδες αναρτήσεις στα μέσα
κοινωνικής δικτύωσης. Τελικά, ο στόχος είναι να δημιουργηθεί μια συμμαχία άλλων
εθνών που θέλουν επίσης να μοιράζονται πληροφορίες σχετικά με τις
προγραμματισμένες και εν εξελίξει επιχειρήσεις πληροφόρησης, ώστε όλοι να
γνωρίζουν ότι έρχονται.
Είναι μια σπουδαία ιδέα, αλλά δεν υπάρχει
αντίστοιχη υπηρεσία που να λειτουργεί εντός των Ηνωμένων Πολιτειών. Ορισμένες
εταιρείες μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχουν καταβάλει καθαρά εθελοντικές
προσπάθειες για την απομάκρυνση της προπαγάνδας ξένων κυβερνήσεων, μερικές
φορές μετά από προειδοποίηση της αμερικανικής κυβέρνησης, αλλά κυρίως από μόνες
τους. Στις ΗΠΑ, το Facebook δημιούργησε μια μονάδα πολιτικής ασφαλείας που
εξακολουθεί να ανακοινώνει τακτικά όταν ανακαλύπτει «συντονισμένη μη αυθεντική
συμπεριφορά» -δηλαδή λογαριασμούς που είναι αυτοματοποιημένοι ή/και προφανώς
μέρος μιας προγραμματισμένης επιχείρησης από (συνήθως) ρωσικές, ιρανικές ή
κινεζικές πηγές- και στη συνέχεια κατεβάζει τις αναρτήσεις. Είναι δύσκολο για
τους ξένους να παρακολουθήσουν αυτή τη δραστηριότητα, επειδή η εταιρεία
περιορίζει την πρόσβαση στα δεδομένα της και ελέγχει ακόμη και τα εργαλεία που
μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την εξέταση των δεδομένων. Τον Μάρτιο, η Meta
ανακοίνωσε ότι μέχρι τον Αύγουστο θα καταργήσει σταδιακά το CrowdTangle, ένα
εργαλείο που χρησιμοποιείται για την ανάλυση δεδομένων του Facebook, και θα το
αντικαταστήσει με ένα εργαλείο που οι αναλυτές φοβούνται ότι θα είναι πιο
δύσκολο στη χρήση.
Το X (πρώην Twitter) συνήθιζε επίσης να αναζητά
δραστηριότητες ξένης προπαγάνδας, αλλά υπό την ιδιοκτησία του Elon Musk, αυτή η
εθελοντική προσπάθεια έχει αποδυναμωθεί σημαντικά. Η νέα διαδικασία
«επαλήθευσης» με blue-check επιτρέπει στους χρήστες -συμπεριλαμβανομένων των
ανώνυμων, φιλορώσων χρηστών- να πληρώνουν για να ενισχυθούν οι αναρτήσεις τους-
η παλιά «ομάδα ασφαλείας» δεν υπάρχει πλέον. Το αποτέλεσμα: Μετά την κατάρρευση
του φράγματος Καχόβκα στην Ουκρανία το περασμένο καλοκαίρι, μια μεγάλη
περιβαλλοντική και ανθρωπιστική καταστροφή που προκλήθηκε από τους ρωσικούς
βομβαρδισμούς επί πολλές εβδομάδες, η ψευδής αφήγηση ότι η Ουκρανία το
κατέστρεψε εμφανίστηκε εκατοντάδες χιλιάδες φορές στο X. Μετά την τρομοκρατική
επίθεση του ISIS σε συναυλιακό χώρο στη Μόσχα τον Μάρτιο, ο Ντέιβιντ Σακς, ο
πρώην επιχειρηματίας του PayPal και στενός συνεργάτης του Μασκ, δημοσίευσε στο
X, χωρίς αποδείξεις, ότι «αν η ουκρανική κυβέρνηση ήταν πίσω από την
τρομοκρατική επίθεση, όπως φαίνεται όλο και πιο πιθανό, οι ΗΠΑ πρέπει να την
αποκηρύξουν». Η εντελώς αβάσιμη ανάρτησή του προβλήθηκε 2,5 εκατομμύρια φορές.
Αυτή την άνοιξη, ορισμένοι ηγέτες του Ρεπουμπλικανικού Κογκρέσου άρχισαν
επιτέλους να μιλούν για τη ρωσική προπαγάνδα που είχε «μολύνει» τη βάση τους
και τους συναδέλφους τους. Το μεγαλύτερο μέρος αυτής της «ρωσικής προπαγάνδας»
δεν προέρχεται από το εσωτερικό της Ρωσίας.
Τα τελευταία χρόνια, πανεπιστήμια και δεξαμενές
σκέψης έχουν χρησιμοποιήσει τις δικές τους αναλύσεις δεδομένων για να
προσπαθήσουν να εντοπίσουν μη αυθεντικά δίκτυα στους μεγαλύτερους ιστότοπους -
αλλά τώρα συναντούν αντίσταση και από τους Ρεπουμπλικανούς πολιτικούς που
συνδέονται με το MAGA. Το 2020, ομάδες του Πανεπιστημίου του Στάνφορντ και του
Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον, μαζί με το εργαστήριο ψηφιακής εγκληματολογικής
έρευνας του Atlantic Council και την Graphika, μια εταιρεία που ειδικεύεται
στην ανάλυση κοινωνικών μέσων, αποφάσισαν να ενώσουν τις δυνάμεις τους για την
παρακολούθηση ψευδών εκλογικών πληροφοριών. Η Renée DiResta, μία από τους
επικεφαλής αυτού που έγινε η Σύμπραξη για την Ακεραιότητα των Εκλογών, μου είπε
ότι ένα πρώιμο μέλημα ήταν οι ρωσικές και κινεζικές εκστρατείες. Η DiResta
υπέθεσε ότι αυτές οι ξένες παρεμβάσεις δεν θα είχαν μεγάλη σημασία, αλλά
σκέφτηκε ότι θα ήταν χρήσιμο και ακαδημαϊκά ενδιαφέρον να κατανοήσουμε το εύρος
τους. «Και ιδού», είπε, «η οντότητα που γίνεται η πιο επίμονη στον ισχυρισμό
ότι οι αμερικανικές εκλογές είναι πλαστές, ψεύτικες, στημένες και όλα τα
υπόλοιπα αποδεικνύεται ότι είναι ο πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών». Η Σύμπραξη
για την Ακεραιότητα των Εκλογών παρακολούθησε τις φήμες για τις εκλογές που
προέρχονται από όλο το πολιτικό φάσμα, αλλά παρατήρησε ότι η δεξιά του MAGA
ήταν πολύ πιο παραγωγική και σημαντική από οποιαδήποτε άλλη πηγή.
Η Σύμπραξη για την Ακεραιότητα των Εκλογών δεν
οργανώθηκε ούτε καθοδηγήθηκε από την κυβέρνηση των ΗΠΑ. Περιστασιακά
απευθυνόταν σε πλατφόρμες, αλλά δεν είχε καμία εξουσία να τις υποχρεώσει να
ενεργήσουν, μου είπε η DiResta. Παρ' όλα αυτά, το έργο έγινε το επίκεντρο μιας
περίπλοκης θεωρίας συνωμοσίας του κόσμου MAGA σχετικά με την υποτιθέμενη
κυβερνητική καταστολή της ελευθερίας του λόγου και οδήγησε σε νομικές και
προσωπικές επιθέσεις εναντίον πολλών από τους εμπλεκόμενους. Το έργο
συκοφαντήθηκε και διαστρεβλώθηκε από ορισμένους από τους δημοσιογράφους που
συνδέθηκαν με την έρευνα «Twitter Files» του Musk, καθώς και από την Επιλεγμένη
Υποεπιτροπή για την Οπλοποίηση της Ομοσπονδιακής Κυβέρνησης του βουλευτή Τζιμ
Τζόρνταν. Μια σειρά αγωγών που ισχυρίζονται ότι η κυβέρνηση των ΗΠΑ επεδίωξε να
καταστείλει τον συντηρητικό λόγο, συμπεριλαμβανομένης μιας που ξεκίνησε από το
Μιζούρι και τη Λουιζιάνα και έφτασε τώρα στο Ανώτατο Δικαστήριο, προσπάθησε
ουσιαστικά να φιμώσει οργανώσεις που ερευνούν τόσο εγχώριες όσο και ξένες
εκστρατείες παραπληροφόρησης, φανερές και κρυφές. Για να πούμε ξεκάθαρα τι
συμβαίνει: Η δεξιά πτέρυγα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος καταδιώκει ενεργά τις
νόμιμες, καλόπιστες προσπάθειες για τον εντοπισμό της παραγωγής και της
διάδοσης της αυταρχικής παραπληροφόρησης εδώ στις Ηνωμένες Πολιτείες.
Με την πάροδο του χρόνου, η επίθεση κατά της
Σύμπραξης για την Ακεραιότητα των Εκλογών απέκτησε ορισμένα από τα
χαρακτηριστικά μιας κλασικής επιχείρησης ξεπλύματος πληροφοριών. Το πιο
διαβόητο παράδειγμα αφορά μια αναφορά, στη σελίδα 183 της τελικής έκθεσης του
έργου μετά τις εκλογές του 2020, στα 21.897.364 tweets που συγκεντρώθηκαν μετά
τις εκλογές, σε μια προσπάθεια να καταγραφούν οι πιο διαδεδομένες ψευδείς
φήμες. Αυτή η απλή δήλωση για το μέγεθος της βάσης δεδομένων έχει διαστρεβλωθεί
σε μια άλλη ψευδή και συνάμα διαρκώς επαναλαμβανόμενη φήμη: τον ψευδή ισχυρισμό
ότι το Υπουργείο Εσωτερικής Ασφάλειας συνωμότησε με κάποιον τρόπο με την
Σύμπραξη για την Ακεραιότητα των Εκλογών (Election Integrity Partnership) για
να λογοκρίνει 22 εκατομμύρια tweets. Αυτό δεν συνέβη ποτέ, και παρόλα αυτά η
DiResta δήλωσε ότι «αυτή η ανοησία σχετικά με τα 22 εκατομμύρια tweets
εμφανίζεται συνεχώς ως απόδειξη του τεράστιου όγκου της διπροσωπίας μας»- έχει
εμφανιστεί ακόμη και στα πρακτικά του Κογκρέσου.
Η ίδια τακτική χρησιμοποιήθηκε και εναντίον του
Κέντρου Παγκόσμιας Δέσμευσης (GEC). Το 2021, το GEC έδωσε
επιχορήγηση σε έναν άλλο οργανισμό, τον Παγκόσμιο Δείκτη Παραπληροφόρησης
(Global Disinformation Index), ο οποίος βοήθησε στην ανάπτυξη ενός τεχνικού
εργαλείου για την παρακολούθηση διαδικτυακών εκστρατειών στην Ανατολική Ασία
και την Ευρώπη. Για ένα εντελώς άσχετο, ξεχωριστά χρηματοδοτούμενο έργο, ο Παγκόσμιος
Δείκτης Παραπληροφόρησης διεξήγαγε επίσης μια μελέτη, που απευθυνόταν σε
διαφημιστές, η οποία εντόπιζε ιστότοπους που κινδύνευαν να δημοσιεύσουν ψευδείς
ιστορίες. Δύο συντηρητικές οργανώσεις, που βρήκαν τα ονόματά τους σε αυτόν τον
τελευταίο κατάλογο, μήνυσαν το GEC, αν και δεν είχε καμία σχέση με τη
δημιουργία του καταλόγου. Ο Musk δημοσίευσε, και πάλι χωρίς κανένα στοιχείο,
ότι «Ο χειρότερος παραβάτης στη λογοκρισία και τη χειραγώγηση των μέσων
ενημέρωσης της αμερικανικής κυβέρνησης είναι ένας σκοτεινός οργανισμός που
ονομάζεται GEC», και ο οργανισμός αυτός μπήκε επίσης στην ατελείωτη δίνη της
συνωμοσίας και των ερευνών του Κογκρέσου.
Τυγχάνει να έχω εμπλακεί κι εγώ, επειδή ήμουν
καταχωρημένη στο διαδίκτυο ως «σύμβουλος» του Παγκόσμιου Δείκτη Παραπληροφόρησης,
παρόλο που δεν είχα μιλήσει με κανέναν στην οργάνωση εδώ και αρκετά χρόνια και
δεν γνώριζα ότι είχε καν ιστοσελίδα. Ακολούθησε ένα προβλέψιμο και κουραστικό
μοτίβο: ψευδείς κατηγορίες (όχι, δεν συμβούλευα κανέναν να λογοκρίνει κανέναν)
και οι συνήθεις απειλές κατά της ζωής. Φυσικά, η εμπειρία μου ήταν ήπια σε
σύγκριση με την εμπειρία της DiResta, η οποία κατηγορήθηκε ότι είναι, όπως
είπε, «επικεφαλής ενός λογοκριτικού-βιομηχανικού συστήματος που δεν υπάρχει».
Αυτές οι ιστορίες είναι σύμπτωμα ενός ευρύτερου
προβλήματος: επειδή η αμερικανική ακροδεξιά και (σπανιότερα) η ακροαριστερά
επωφελούνται από τη διάδοση αντιδημοκρατικών αφηγήσεων, έχουν συμφέρον να
φιμώσουν ή να εμποδίσουν κάθε ομάδα που θέλει να σταματήσει ή έστω να εντοπίσει
ξένες εκστρατείες. Ο γερουσιαστής Μαρκ Γουόρνερ, πρόεδρος της Επιτροπής
Πληροφοριών της Γερουσίας, μου είπε ότι «στην πραγματικότητα είμαστε λιγότερο
προετοιμασμένοι σήμερα απ' ό,τι ήμασταν πριν από τέσσερα χρόνια» για ξένες
απόπειρες επηρεασμού των εκλογών του 2024. Αυτό δεν συμβαίνει μόνο επειδή οι
αυταρχικές εκστρατείες προπαγάνδας έχουν γίνει πιο εξελιγμένες καθώς αρχίζουν
να χρησιμοποιούν την τεχνητή νοημοσύνη ή επειδή «έχετε προφανώς ένα πολιτικό
περιβάλλον εδώ όπου υπάρχουν πολύ περισσότεροι Αμερικανοί που είναι πιο
δύσπιστοι απέναντι σε όλους τους θεσμούς». Είναι επίσης επειδή οι αγωγές, οι
απειλές και οι τακτικές συκοφάντησης έχουν παγώσει τις αντιδράσεις της
κυβέρνησης, των ακαδημαϊκών και των τεχνολογικών εταιρειών.
Θα μπορούσε κανείς να το αποκαλέσει αυτό μια
μυστική αυταρχική «συνωμοσία» για τη διατήρηση της δυνατότητας διάδοσης
αντιδημοκρατικών θεωριών συνωμοσίας, μόνο που δεν είναι μυστικό. Είναι όλα
ορατά, ακριβώς στην επιφάνεια. Η Ρωσία, η Κίνα και μερικές φορές άλλοι κρατικοί
παράγοντες -Βενεζουέλα, Ιράν, Ουγγαρία- συνεργάζονται με τους Αμερικανούς για
να απαξιώσουν τη δημοκρατία, να υπονομεύσουν την αξιοπιστία των δημοκρατικών
ηγετών, να χλευάσουν το κράτος δικαίου. Το κάνουν αυτό με στόχο την εκλογή του
Τραμπ, του οποίου μια δεύτερη προεδρία θα έβλαπτε ακόμη περισσότερο την εικόνα
της δημοκρατίας σε όλο τον κόσμο, καθώς και τη σταθερότητα της δημοκρατίας στην
Αμερική.
Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην έντυπη έκδοση του The Atlantic του Ιουνίου 2024 με τίτλο «Η Δημοκρατία χάνει τον πόλεμο της προπαγάνδας».
* Η Anne Applebaum είναι
αρθρογράφος στο The Atlantic. Είναι επίσης ανώτερη συνεργάτης στο Ινστιτούτο Agora
του Πανεπιστημίου Johns Hopkins, όπου ηγείται ενός προγράμματος για την
παραπληροφόρηση στον 21ο αιώνα. Είναι συγγραφέας των βιβλίων Red Famine: Stalin’s War on Ukraine, Iron Curtain:
The Crushing of Eastern Europe 1944–1956, και Gulag: A History, το οποίο κέρδισε το Βραβείο Πούλιτζερ Γενικού Μη
Μυθιστορήματος το 2004. Τα πιο πρόσφατα βιβλία της περιλαμβάνουν το μπεστ σέλερ
των New York Times Twilight of Democracy,
an essay on democracy and authoritarianism, και Autocracy, Inc: The Dictators Who Want to Run the World. Υπήρξε
αρθρογράφος της Washington Post για 15 χρόνια και μέλος της συντακτικής
επιτροπής. Υπήρξε επίσης αναπληρώτρια συντάκτρια του The Spectator και
αρθρογράφος σε διάφορες βρετανικές εφημερίδες. Τα γραπτά της έχουν δημοσιευθεί
μεταξύ άλλων στα περιοδικά The New York Review of Books, The New Republic, The
Wall Street Journal, Foreign Affairs και Foreign Policy.
