Ο αρχιεπίσκοπος Ιωάννης (Maximovich) κατά την Λειτουργία Δυτικού Ρυθμού
Γράφει ο Αρχιμανδρίτης Ρωμανός Αναστασιάδης,
Κληρικός του Οικουμενικού Πατριαρχείου εκ Κρήτης.
Όλοι γνωρίζουν τους καθολικούς του ανατολικού ρυθμού, ευρύτερα γνωστούς ως «Ουνίτες». Δηλαδή παλαιές ορθόδοξες ή άλλες
ανατολικές κοινότητες και επαρχίες που δέχθηκαν την ρωμαιοκαθολική δογματική και εν μέρει το
κανονικό δίκαιο, ερχόμενοι σε πλήρη ευχαριστιακή κοινωνία με τον επίσκοπο της
Παλαιάς Ρώμης (πάπα), αλλά κράτησαν τους παραδοσιακούς ορθόδοξους λειτουργικούς
τύπους. Έτσι υπάρχουν σήμερα καθολικοί διαφόρων ρυθμών, δηλαδή βυζαντινού
(ελληνόρρυθμοι), αρμενικού, κοπτικού και άλλων.
Υπάρχουν όμως και κοινότητες δυτικού ρυθμού και σε κάποιες κατά τόπους
Αυτοκέφαλες Ορθόδοξες Εκκλησίες, φαινόμενο που θα μπορούσε κανείς να αποκαλέσει
ως «αντίστροφη Ουνία».
Παρόλο που είχαν καταβληθεί προσπάθειες
και παλαιότερα, πρώτη κοινότητα δυτικού ρυθμού ήταν η πρώην επισκοπιανή ενορία υπό την ηγεσία του Joseph René Vilatte στο Green Bay (Wisconsin), που έγινε δεκτός στην
Ορθοδοξία το 1890 από Ρώσο επίσκοπο της Βορείου Αμερικής, τον Βλαντιμίρ (Sokolovsky-Avtonomov), αλλά όμως δεν κράτησε πολύ
καιρό, αφού ο Vilatte σύντομα χειροτονήθηκε Συρο-Ιακωβίτης επίσκοπος.
Άλλη γνωστή προσπάθεια εφαρμογής δυτικού ρυθμού (των αγγλικανών) έγινε το
1904 από τον επίσκοπο της Εκκλησίας της Ρωσίας στην Αμερική Τύχωνα (τον μετέπειτα
Πατριάρχη Μόσχας), αλλά απέτυχε. Η επεξεργασία του Τύχωνα όσον αφορά στη Θεία
Λειτουργία χρησιμοποιήθηκε αργότερα από Αντιοχειανούς στις ΗΠΑ, που ονομάζουν
την εκδοχή τους «Λειτουργία Αγίου Πατριάρχου Τύχωνος» (δείτε το κείμενο της
Λειτουργίας αυτής εδώ).
Εικόνα του αγ. Πατριάρχη
Τύχωνα. Αγιοκατατάχθηκε από την
Εκκλησία της Ρωσίας το 1989.
Η πρώτη οργάνωση, που υπάρχει μέχρι σήμερα, δημιουργήθηκε στις 16 Ιουνίου 1936, κατόπιν
αιτήματος της ομάδας του π. Louis Joseph Marie Charles Winnaert, όταν ο τοποτηρητής του
Πατριαρχικού Θρόνου της Μόσχας μητροπολίτης Σέργιος (Stragorodsky) εξέδωσε διάταγμα με εντολή όσοι
επιθυμούν να ενταχθούν στην Ορθοδοξία με τη διατήρηση του δυτικού ρυθμού να είναι στην δικαιοδοσία του Μητροπολίτη Ελευθερίου της Βίλνας Vilna (Bogojavlenskij), υπευθύνου για τις ενορίες της Εκκλησίας της Ρωσίας στη Δυτική Ευρώπη. Η ομάδα έγινε δεκτή με την ονομασία l'Église Orthodoxe Occidentale («Δυτική Ορθόδοξη Εκκλησία») και σύντομα βρέθηκε στη
φροντίδα του π. Ευγκράφ Κοβαλέφσκι (αργότερα επισκόπου Saint Denis Ιωάννου-Νεκταρίου) υπό την
ονομασία (από το 1948) «Γαλλική Ορθόδοξη Εκκλησία» (l'Église Orthodoxe de France) ή «Καθολική Ορθόδοξη Εκκλησία
της Γαλλίας» (l'Église Catholique Orthodoxe de France ή ECOF). Ο Κοβαλέφσκι το 1946 άρχισε να αναπτύσσει τη γαλλικανική Λειτουργία. Το 1948, μετά από σημαντική έρευνα, από τον
αρχιμανδρίτη Αλέξιο (van der Mensbrugghe, από τον Νοέμβριο του 1960,
βοηθό επίσκοπο του Medon), εκδόθηκε επεξεργασμένη ρωμαϊκή Λειτουργία με την ονομασία «Ορθόδοξη Λειτουργία
Δυτικού Ρυθμού» (La Liturgie Orthodoxe de Rit Occidental).
Από το 1959 έως το 1966, ο Κοβαλέφσκι και η κοινότητά του υπάγονταν
κανονικώς στην ROCOR (Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας), από
την οποία έλαβε επισκοπική χειροτονία το 1964. Εκείνη την εποχή, η Εκκλησία της
Γαλλίας απολάμβανε την ενεργό υποστήριξη του αρχιεπισκόπου Ιωάννου (Maximovich), ο θάνατος του
οποίου το 1966 ήταν ένα σοβαρό πλήγμα για το κίνημα του Δυτικού Ρυθμού. Ο διάδοχος του Κοβαλέφσκι Gilles Bertrand-Hardy έγινε δεκτός στην
Εκκλησία της Ρουμανίας το 1972 και χειροτονήθηκε επίσκοπος με το όνομα Γερμανός
(Germain de Saint-Denis). Λόγω κανονικών διαφωνιών, το 1993, η ECOF αποχώρησε ως επί το πλείστον από την Εκκλησία της
Ρουμανίας. Για εκείνες τις ενορίες που επιθυμούσαν να παραμείνουν στην
δικαιοδοσία της Εκκλησίας της Ρουμανίας δημιουργήθηκε μια ειδική περιφέρεια γαλλικανικού ρυθμού. Στις 3 Απριλίου 1997,
η Συνέλευση των Ορθοδόξων Επισκόπων στη Γαλλία εξέδωσε ειδική δήλωση με
αρνητική στάση έναντι της ECOF.
Χειροτονία του Επισκόπου Ιωάννη Νεκταρίου Κοβαλέφσκι από
τον αρχιεπίσκοπο Ιωάννη (Maximovich) (https://www.rocor-wr.org )
Σήμερα ενορίες δυτικού ρυθμού υπάρχουν σε τέσσερεις
κανονικές δικαιοδοσίες: Πατριαρχείο Αντιοχείας, Εκκλησία της Ρωσίας, Εκκλησία
της Ρουμανίας και Εκκλησία της Σερβίας. Επίσης μία τέτοια ενορία έχει και η
λεγόμενη «Ορθόδοξη Εκκλησία εν Αμερική» (Orthodox Church in America), η οποία είναι σε κοινωνία με τις άλλες Ορθόδοξες
Εκκλησίες.
Η επαρχία του Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Βόρειο Αμερική έχει μια
περιφέρεια (βικαριάτο) δυτικού ρυθμού (Western Rite Vicariate) με
22 ενορίες.
● https://www.youtube.com/watch?v=Re5jxGMFFGI: βίντεο με ακολουθία δυτικού
ρυθμού μίας ενορίας επαρχίας του Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Βόρειο Αμερική.
● Παρακάτω, φωτογραφικά στιγμιότυπα από λειτουργία δυτικού ρυθμού σε μία ενορία επαρχίας του Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Βόρειο Αμερική.
● http://www.stgregoryoc.org/article/audio-files/: Λειτουργικές ψαλμωδίες δυτικού ρυθμού από μία ενορία επαρχίας του Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Βόρειο Αμερική.
● https://vimeo.com/224781349: Ένα ντοκιμαντέρ για ορθοδόξους δυτικού ρυθμού από ιστοσελίδα μίας ενορίας επαρχίας του Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Βόρειο Αμερική.
● https://www.youtube.com/watch?v=Fz3HTISenXo: Λειτουργία δυτικού ρυθμού σε
μία ενορία επαρχίας Πατριαρχείου Αντιοχείας στη Βόρειο Αμερική.
Ενορίες δυτικού ρυθμού της Εκκλησίας της Ρωσίας, αν και μπορεί να φανεί
περίεργο, βρίσκονται στη δικαιοδοσία της ROCOR (Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία εκτός Ρωσίας), του πιο παροδοσιακού τμήματος της Εκκλησίας της Ρωσίας, και ο αριθμός τους ανέρχεται σε
33 (28 στις ΗΠΑ και 5 εκτός των ΗΠΑ. βλ. https://www.rocor-wr.org/parishes).
● Δείτε εδώ περισσότερα στιγμιότυπα από
λειτουργία δυτικού ρυθμού σε μία ενορία της ROCOR
της Εκκλησίας της Ρωσίας.
Πρέπει να επισημανθεί ότι η ROCOR το 2013, ύστερα από μαζικές
χειροτονίες που πραγματοποίησε
ο επίσκοπος Ιερώνυμος, τον κήρυξε σχολάζοντα και κάλεσε τις ενορίες δυτικού ρυθμού να
δεχθούν τον βυζαντινό ρυθμό, κρατώντας μόνο κάποιες δυτικές παραδόσεις (βλ. εδώ). Αλλά η απόφαση αυτή δεν
εφαρμόστηκε ποτέ, σύμφωνα με πληροφορίες που κατέχουμε.
Η Εκκλησία της Ρουμανίας στην Γαλλία έχει μία ενορία, της Αγ. Γενεβιέβης και
Αγ. Μαρτίνου στο Joinville-le-Pont, στην οποία μερικές φορές
τελούνται λειτουργίες δυτικού ρυθμού.
Στη Γαλλία, όπως φαίνεται, υπάρχει και μία ενορία, του αγ. Ιωάννου (Maximovich), της Εκκλησίας της
Σερβίας, η οποία έχει κάποιο μικτό ρυθμό, όπως δηλώνει στην ιστοσελίδα της: «Οι ακολουθίες
τελούνται στα γαλλικά, με πιστότητα προς τη θεία λειτουργία και την
εκκλησιαστική παράδοση της Ορθοδόξου Εκκλησίας, λαμβάνοντας υπόψη όσο το
δυνατόν περισσότερο, και με τη συμφωνία του επισκόπου μας, την παλαιά ορθόδοξη
παράδοση της Γαλλίας, των αιώνων, όταν οι εκκλησίες της Ανατολής και της Δύσης δεν
ήταν χωρισμένες» (βλ. εδώ).
Το ιερό της ενορίας του αγ. Ιωάννου (Maximovich)
της Εκκλησίας της Σερβίας,
στο Asnières,
περιφέρεια Παρισιού
Η χρήση του δυτικού ρυθμού αποτελεί κατά κάποιον τρόπο αποδοχή της Ουνίας
της Συνόδου Φλωρεντίας, στην απόφαση της οποίας λέγεται ότι η χρήση και
ρωμαϊκής και βυζαντινής λειτουργίας είναι εύλογη: «Ἔτι ἐν ἀζύμῳ ἢ ἐνζύμῳ ἄρτῳ σιτίνῳ τὸ τοῦ Χριστοῦ σῶμα τελεῖσθαι ἀληθῶς,
τούς τε ἱερεῖς ἐν θατέρῳ αὐτὸ τὸ σῶμα τοῦ κυρίου ὀφείλειν τελεῖν, ἕκαστον δηλονότι
κατὰ τὴν τῆς ἰδίας ἐκκλησίας εἴτε δυτικῆς εἴτε ἀνατολικῆς συνήθειαν».
● https://www.youtube.com/watch?v=5vvHI0pqg9g: Η Θεία Κοινωνία των Ιερέων σε
Ορθόδοξη Λειτουργία Δυτικού Ρυθμού.
Επίσης πρέπει να θυμηθούμε και διατάξεις Ιερών Κανόνων που απαγορεύουν
ρητώς την χρήση μη εγκεκριμένων βιβλίων στη λατρεία. Βλ. π.χ. τους ακόλουθους Κανόνες
:
Κανὼν ΡΓ´τῆς ἐν Καρθαγένῃ Τοπικῆς Συνόδου
«Ἤρεσε καὶ τοῦτο, ὥστε τὰς
κεκυρωμένας ἐν τῇ συνόδῳ ἱκεσίας, εἴτε προοίμια, εἴτε παραθέσεις, εἴτε τὰ τῆς
χειρὸς ἐπιθέσεις, ἀπὸ πάντων ἐπιτελεῖσθαι, καὶ παντελῶς ἄλλας κατὰ τῆς πίστεως
μηδέποτε προενεχθῆναι, ἀλλ᾽ αἱτινεσδήποτε ἀπὸ τῶν συνετωτέρων συνήχθησαν,
λεχθήσονται».
Κανὼν ΟΕ´τῆς ἐν Τρούλλῳ Ἁγίας καὶ Οἰκουμενικῆς Πενθέκτης Συνόδου
«Τοὺς ἐπὶ τῷ ψάλλειν ἐν ταῖς ἐκκλησίαις
παραγινομένους, βουλόμεθα μήτε βοαῖς ἀτάκτοις κεχρῆσθαι, καὶ τὴν φύσιν πρὸς κραυγὴν
ἐκβιάζεσθαι, μήτε τι ἐπιλέγειν τῶν μὴ τῇ ἐκκλησίᾳ ἁρμοδίων τε καὶ οἰκείων· ἀλλὰ
μετὰ πολλῆς προσοχῆς καὶ κατανύξεως, τὰς ψαλμῳδίας προσάγειν τῷ τῶν κρυπτῶν ἐφόρῳ
Θεῷ. Εὐλαβεῖς γὰρ ἔσεσθαι τοὺς υἱοὺς Ἰσραὴλ τὸ ἱερὸν ἐδίδαξε λόγιον».
***
Συμπερασματικά, μπορούμε να πούμε ότι η Εκκλησία της Ρωσίας, η οποία ήταν η
πρώτη που το επέτρεψε, έχει τις περισσότερες ενορίες δυτικού ρυθμού.
Σήμερα η Εκκλησία της Ρωσίας συχνά παρουσιάζεται ως τάχα σκληροπυρηνική στην τήρηση των ορθοδόξων δογμάτων, κανόνων
και παραδόσεων. Αυτή είναι όμως που την ίδια ώρα πρωτοπορεί κατά πολύ των άλλων
κατά τόπους Εκκλησιών στον οικουμενικό διάλογο και είναι πολύ χαλαρή σε ζητήματα παραδόσεων, υιοθετώντας μάλιστα
και λειτουργικές πρακτικές ξένων δογμάτων.
Ενώ η ρωμαιοκαθολική Εκκλησία έχει κάποιους ιστορικούς λόγους να αποδέχεται
πολλούς λειτουργικούς ρυθμούς, λόγω διαφόρων συνόδων που δέχτηκαν την ουνία, οι
ορθόδοξοι που θεωρητικά αρνήθηκαν να δεχθούν την ουνία δεν έχουν κανέναν
απολύτως λόγο να χρησιμοποιούν ξένες λειτουργικές παραδόσεις.
Εάν εμείς οι ορθόδοξοι
χρησιμοποιούμε την ουνία για δικούς μας σκοπούς, ακόμη και αν τους θεωρούμε «ιεραποστολικούς»,
πώς μπορούμε να κατηγορούμε τους άλλους για τις ίδιες
πρακτικές; Πώς μπορούμε να κατηγορούμε την Ρώμη για την ουνία;
Ή μήπως τελικά ο σκοπός της Εκκλησίας της Ρωσίας είναι να παρέχει το τέλειο
άλλοθι στην ουνία της Δύσεως;
