Του Παναγιώτη
Αντ. Ανδριόπουλου
Στις 4 Σεπτεμβρίου 2022 κατά το Συλλείτουργο Προκαθημένων στον Ι. Ναό Κοιμήσεως της Θεοτόκου Παναγίας Θάσου, ο προεστώς της Ευχαριστίας, Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος, παρουσία του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ. Ιερωνύμου και του Μητροπολίτου Κιέβου και πάσης Ουκρανίας κ. Επιφανίου, αναφέρθηκε στο ζήτημα της Αυτοκεφαλίας της Ουκρανίας.
Ανάμεσα στα άλλα, είπε με έμφαση:
“Θέλομεν τὴν ὥραν
αὐτήν νὰ προσθέσωμεν ὅτι ἡ ἐμφανιζομένη ὑπὸ τῆς ἀρνουμένης τὴν συνεννόησιν
μερίδος τῶν ἐκεῖ ἱεραρχῶν ἀδυναμία διὰ κοινὴν πορείαν μετὰ τῆς Αὐτοκεφάλου ἤδη Ἐκκλησίας
τῆς Οὐκρανίας, ἕνεκα τοῦ κύρους τῶν χειροτονιῶν τῶν ἀπὸ τῶν σχισματικῶν μερίδων
προερχομένων, εἶναι τελείως παραπλανητική, διότι ἡ δισχιλιετὴς ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας
γέμει περιπτώσεων ἄνευ ἄλλης μυστηριακῆς-λειτουργικῆς διατυπώσεως ἀποδοχῆς τῶν
χειροτονιῶν. Οὐδὲν ἄλλο ἐπράξαμεν καὶ ἡμεῖς, εἰ μὴ μόνον συνετάχθημεν, ὡς εἴχομεν
χρέος, μετὰ τῆς ἑδραίας διαχρονικῶς ἐκκλησιαστικῆς παραδόσεως.
Οὕτω, κάθε
καλοπροαίρετος ἄνθρωπος κατανοεῖ ὅτι τα θρυλούμενα σήμερον ὑπὸ τῆς Ἐκκλησίας τῆς
Ρωσίας καὶ ὅσων συντάσσονται μετ’ αὐτῆς, περὶ δῆθεν αὐτοχειροτονήτων Ἐπισκόπων
εἰς τὴν Οὐκρανίαν, περὶ μὴ ὑπάρξεως δυνατότητος εἰς τὴν Ἐκκλησίαν θεραπείας τῶν
ἐσφαλμένων, καὶ περὶ στερουμένων τῆς Θείας Χάριτος μυστηρίων, εἶναι τουλάχιστον
στρέβλωσις τῆς ἀληθείας, διὰ νὰ μὴ εἴπωμεν ἀκριβέστερον πλάνη καὶ ἔκπτωσις ἀπ’αὐτῆς.
Μία τοιαύτη θεώρησις τῶν πραγμάτων ἐξυπηρετεῖ μόνον σκοπιμότητας, αἱ ὁποῖαι,
δόξα τῷ Θεῷ, εἰς τὴν Ἐκκλησίαν δὲν εὐδοκιμοῦν καθὼς πάντοτε ἡ ἀλήθεια καὶ ἀναδεικνύεται
καὶ ἐπικρατεῖ. Λέγομεν στεντορείᾳ τῇ φωνῇ: τὰ περὶ αὐτοχειροτονήτων καὶ περὶ
χειροτονιῶν ἐγερθέντα ζητήματα ἐν τῇ Ἱεραρχίᾳ τῆς Ἐκκλησίας τῆς Οὐκρανίας εἶναι
ὅλα μυθεύματα, προϊόντα στοχευμένης προπαγάνδας”.
Σήμερα, σχεδόν δύο μήνες μετά, έρχεται μια επιστημονική εργασία
του Αρχιγραμματέως της Αγίας και Ιεράς Συνόδου Αρχιμ. Γρηγορίου Φραγκάκη, να
τεκμηριώσει ισχυρώ τω τρόπω τα όσα ο Πατριάρχης είπε επιγραμματικώς περί των
χειροτονιών.
Αναρτήθηκε,
λοιπόν, στο διαδίκτυο η μεταπτυχιακή εργασία του με τίτλο: «Περί
της θεραπείας του εν Ουκρανία εκκλησιαστικού ζητήματος υπό της Μητρός Εκκλησίας
Κωνσταντινουπόλεως – Το ζήτημα των χειροτονιών – On the treatment of the
ecclesiastical issue in Ukraine by the Mother Church of Constantinople – the
issue of ordinations».
Με δεδομένο το γεγονός ότι η Μεγάλη Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως
μεριμνούσε πάντοτε για την θεραπεία των σχισμάτων, στη μελέτη αυτή
παρουσιάζεται η ενασχόληση κληρικών με το ζήτημα της επιστροφής από σχίσματα, ο
τρόπος με τον οποίον οι Οικουμενικές Σύνοδοι δέχονταν τους πεπλανημένους και η
ιστορία σε γενικές γραμμές του εκκλησιαστικού ουκρανικού θέματος. Εν τέλει
τεκμηριώνεται ακράδαντα το γεγονός ότι κανείς από τους ιεράρχες που προσήλθαν,
που επέστρεψαν από το υπό κρίση σχίσμα δεν προερχόταν από τις τάξεις των
αυτοχειροτονήτων.
Έχει ιδιαίτερη σημασία ότι στη μελέτη εξετάζονται ενδελεχώς οι
περιπτώσεις απονομής αυτοκεφαλίας στις κατά τόπους Εκκλησίες Αλβανίας και
Βουλγαρίας – στο πρόσφατο παρελθόν – η κατάσταση από την οποία διέδραμαν ώστε
να φτάσουν στην εσωτερική εκκλησιαστική αυτοτέλειά τους και ο ρόλος του
Οικουμενικού Πατριαρχείου στα γεγονότα αυτά.
Επίσης, μελετήθηκε και η ιστορία και οι ομοιότητες με το ουκρανικό
ζήτημα και της Εκκλησίας Σερβίας, καθώς και παράδειγμα από τη σύγχρονη ιστορία
της περί επιστροφής σχισματικών και του τρόπου αποδοχής τους.
Στη μελέτη αναδεικνύεται η μεγάλη ευθύνη του εκάστοτε Οικουμενικού
Πατριάρχη, να δέχεται έκκλητες προσφυγές όχι μόνον από κληρικούς της
δικαιοδοσίας του αλλά και άλλες Εκκλησίες. Όλα όσα περιλαμβάνονται στην
μελέτη αυτή έχουν ως βάση τους δυσεύρετα και σπάνια κείμενα αλλά και αρχειακό
υλικό από το Οικουμενικό Πατριαρχείο. Πρόκειται για μια ανάδειξη των πρωτογενών
πηγών.
Ένα ξεχωριστό κείμενο είναι το εποπτικό διάγραμμα κανονικής γραμμής των
χειροτονιών.
Σημαντικό και το ιστορικό κείμενο (1973) του μακαριστού Μαξίμου Σάρδεων
για το Ουκρανικό εκκλησιαστικό ζήτημα. Αυτό φανερώνει ότι το θέμα είναι αρκετά
παλιό και δεν είναι υπόθεση του νυν Πατριάρχου.
Παραθέτουμε στη συνέχεια ολόκληρη την σχετική εργασία του Αρχιγραμματέως κ. Γρηγορίου.
One of the more dominant and
more vital – arguably the most important – parameters in the ecclesiastical
matter concerning Ukraine, which the Ecumenical Patriarchate was called to
resolve, was that of the ordinations of hierarchs from both factions that were
received into communion with the Church from a state of schism after submitting
a relevant appeal. The issue of the validity of ordinations in the case of
defrocked or schismatic hierarchs, the allegations of self-ordination, and the
request by many for their reordination: all these matters played a significant,
albeit negative role in the overall process inasmuch as few chose to turn to
the study of primary sources and church history in order to become informed
about the manner in which the Church, and especially the Great Church of
Constantinople, expressed her concern for the healing of schisms. This study
presents the preoccupation of clergy with the question of return from schism,
the way in which Ecumenical Councils received ordained brothers who were
previously in error, and the general history of the ecclesiastical question in
Ukraine, while at the same time endeavoring to provide substantial evidence for
the fact that ultimately none of the hierarchs who were received from this
particular schism came from the category of self-ordained hierarchs. In this
perspective and connection, the specific cases of granting autocephaly to the
local Churches of Albania and Bulgaria are carefully examined, including their
past and the circumstances they experienced in acquiring internal
ecclesiastical independence, as well as the role of the Ecumenical Patriarchate
in resolving these matters. Moreover, the study also explores the history and
similarities between the Ukrainian issue and the Church of Serbia, along with
an example from the latter’s contemporary history in receiving – and the manner
of receiving – former schismatics. Furthermore, such a study surely could not
overlook the immense responsibility of the sitting Archbishop of Constantinople
and Ecumenical Patriarch for accepting submissions of appeals not only from
clergy within his own jurisdiction but also from other territories belonging to
local Churches. All of the above are contained and supported on the basis of
hitherto unpublished, inaccessible, and rare documents, together with archival
material at the Ecumenical Patriarchate.
