Το Μαυροβούνιο ίσως δεν θα
απελευθερωθεί ποτέ πλήρως από τη ρωσική και τη σερβική επιρροή. Ωστόσο, η
ένταξη στο ΝΑΤΟ, σε συνδυασμό με τη μελλοντική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα
αποτελέσει προπύργιο ενάντια στις ξένες προσπάθειες παρέμβασης στις υποθέσεις
του Μαυροβουνίου. Η θρησκευτική ταυτότητα της χώρας είναι έτσι πολύ περισσότερο
από μια μάχη για επιρροή. Αντιπροσωπεύει έναν μικρόκοσμο του αγώνα για την ψυχή
αυτού του κράτους της Αδριατικής.
Του Nicholas Labecki*
Οι ιστορικοί του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου περιέγραψαν
τα Βαλκάνια ως «την πυριτιδαποθήκη της Ευρώπης» και όχι χωρίς λόγο. Η περιοχή
δεν παρείχε μόνο τη σπίθα που πυροδότησε την πρώτη πραγματικά παγκόσμια
πυρκαγιά του περασμένου αιώνα, αλλά είναι και χώρος λανθανόντων εθνοτικών και
θρησκευτικών χασμάτων που έχουν απειλήσει ιστορικά την ασφάλεια και τη
σταθερότητα στην υπόλοιπη ήπειρο. Βασικά, αυτά τα χάσματα ανοίγουν επίσης το
δρόμο για εξωτερικές παρεμβάσεις - ένα άνοιγμα που, με την πάροδο των ετών,
έχει συχνά αξιοποιηθεί από τη Ρωσία.
Σήμερα, οι εντάσεις στα Βαλκάνια επικεντρώνονται στη
Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία διατηρεί εκκλησιαστική δικαιοδοσία στη
Σερβία και στο Μαυροβούνιο. Πριν από το 1918, η Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου
ήταν ανεξάρτητη, αλλά, κατά τον σχηματισμό της Γιουγκοσλαβίας, υπήχθη στη
Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία, η οποία κατέλαβε όλη την περιουσία της.
Αυτή η περιουσία, συγκεκριμένα, βρίσκεται στο
επίκεντρο της τρέχουσας διαμάχης που ταράσσει τα Βαλκάνια. Παρά την έντονη
αντίθεση τόσο της σερβικής κυβέρνησης όσο και των Σέρβων που ζουν στο
Μαυροβούνιο - που αποτελούν σχεδόν το 30 τοις εκατό του πληθυσμού - ο πρόεδρος
του Μαυροβουνίου Μίλο Τζουκάνοβιτς υπέγραψε έναν αμφιλεγόμενο νόμο θρησκευτικής ελευθερίας τον
Δεκέμβριο που επιτρέπει στο κράτος να
εθνικοποιήσει τις σερβικές εκκλησίες και άλλους ιερούς χώρους εάν δεν μπορούν
να αποδείξουν την ιδιοκτησία τους πριν από το 1918.
Ο νόμος έχει προκαλέσει κατανοητές διαμαρτυρίες σε όλη
την περιοχή. Στις 8 Ιανουαρίου, οι Σέρβοι Ορθόδοξοι ιερείς οδήγησαν μια πομπή
δεκάδων χιλιάδων στην Εκκλησία του Αγίου Σάββα στο Βελιγράδι για να
σηματοδοτήσουν την ημερομηνία έναρξης ισχύος του νόμου, ενώ Σέρβοι στο
Κοσσυφοπέδιο και σε άλλα μέρη της περιοχής πραγματοποίησαν παρόμοιες διαδηλώσεις.
Ωστόσο, κατά βάθος, η διαμάχη είναι πολύ περισσότερο
πολιτική παρά θρησκευτική. Ορισμένοι ελπίζουν ότι ο νόμος θα σηματοδοτήσει το
πρώτο βήμα στο ενδεχόμενο η κυβέρνηση του Μαυροβουνίου να υποστηρίξει την
«αυτοκεφαλία», ή την εκκλησιαστική ανεξαρτησία, για την επί του παρόντος μη
αναγνωρισμένη Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαυροβουνίου. Ο ίδιος ο Τζουκάνοβιτς υπαινίχθηκε μια τέτοια κίνηση, δηλώνοντας σε συνέντευξη τον Φεβρουάριο ότι το
Μαυροβούνιο χρειάζεται τη δική του Εκκλησία για να εδραιώσει την εθνική του
ταυτότητα.
Αυτές οι φήμες, όμως, έρχονται με φόντο την πρόσφατη -
και αμφιλεγόμενη - διακήρυξη ανεξαρτησίας της Ορθόδοξης Εκκλησίας της Ουκρανίας
από τη Μόσχα. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης της Κωνσταντινούπολης, που θεωρείται
«πρώτος μεταξύ ίσων» στον Ορθόδοξο κόσμο, παραχώρησε στη νέα Ορθόδοξη Εκκλησία
της Ουκρανίας τον Τόμο - που σημαίνει αυτοκεφαλία - τον Ιανουάριο του 2019. Η
απόφαση οδήγησε το Πατριαρχείο της Μόσχας, το οποίο προηγουμένως είχε
δικαιοδοσία στην Ουκρανία, να διακόψει την κοινωνία με την Κωνσταντινούπολη.
Φοβούμενος ένα περαιτέρω σχίσμα στην Ορθοδοξία, ο Οικουμενικός Πατριάρχης
μπορεί να επιλέξει να αρνηθεί τα αιτήματα του Μαυροβουνίου για αυτοκεφαλία,
τουλάχιστον προς το παρόν.
Συσχετίζοντας περαιτέρω την κατάσταση στο Μαυροβούνιο
με την Ουκρανία, ο Μητροπολίτης Ονούφριος, ο επικεφαλής του τμήματος της
Ουκρανικής Εκκλησίας που βρίσκεται ακόμη υπό τον έλεγχο της Μόσχας, συμμετείχε
σε διαδηλώσεις στην Ποντγκόριτσα, την πρωτεύουσα του Μαυροβουνίου. Η κίνηση
αυτή ώθησε τον Τζουκάνοβιτς να επικρίνει την παρέμβαση της
Μόσχας και να ισχυριστεί ότι «η Μόσχα
αναμφίβολα υποστηρίζει τα συμφέροντά της σχετικά με το συνεχιζόμενο πρόβλημα
στο Μαυροβούνιο».
Πράγματι, η διαμάχη για το μέλλον της Ορθοδοξίας στο
Μαυροβούνιο είναι συνυφασμένη με τις προσπάθειες του Μαυροβουνίου να
διαμορφώσει στενότερους δεσμούς με τη Δύση, κάτι που προκάλεσε έντονη αντίθεση
από τη Ρωσία. Τις παραμονές της ένταξης του Μαυροβουνίου στο ΝΑΤΟ, το 2017, η
κυβέρνηση του Μαυροβουνίου αποκάλυψε μια φερόμενη ρωσική συνωμοσία για δολοφονία του Τζουκάνοβιτς πριν από τις εκλογές στο
Μαυροβούνιο τον Οκτώβριο του 2016, αν και το Κρεμλίνο αρνήθηκε οποιαδήποτε
συμμετοχή στο φερόμενο πραξικόπημα. Το Μαυροβούνιο βρίσκεται επίσης σε προχωρημένες διαπραγματεύσεις με την Ευρωπαϊκή Ένωση, επιδιώκοντας να συνδέσει περαιτέρω το μέλλον του με
τη Δύση και να ξεφύγει από τη ρωσική επιρροή.
Η Σερβία, αν και είναι επίσης υποψήφια για ένταξη στην
Ευρωπαϊκή Ένωση, εξακολουθεί να απολαμβάνει στενές σχέσεις με τη Ρωσία,
συμπεριλαμβανομένης μιας εκτεταμένης στρατιωτικής συνεργασίας. Επιπλέον, η
Σερβική Ορθόδοξη Εκκλησία διατηρεί στενούς δεσμούς με τη Ρωσική Εκκλησία. Εργαλειοποιώντας
αυτήν την ιστορική σχέση, η διαμάχη σχετικά με το νόμο περί θρησκευτικής
ελευθερίας επιτρέπει στη Ρωσία να διαταράξει τις προσπάθειες της ευρωπαϊκής
ολοκλήρωσης καθώς και να επεκτείνει τη θρησκευτική και πολιτική επιρροή της
Μόσχας στα Βαλκάνια.
Ενώ η τρέχουσα διαμάχη σχετικά με τον νόμο για τη
θρησκευτική ελευθερία διαμορφώνεται με θρησκευτικούς όρους, είναι αδύνατο να
αγνοήσουμε τη δυναμική ισχύος στο παιχνίδι. Οι προσπάθειες του Τζουκάνοβιτς να
εδραιώσει την εθνική ταυτότητα του Μαυροβουνίου μπορεί να οδηγήσει σε μια
ανεξάρτητη εκκλησία εκεί εις βάρος της Σερβίας. Πέρα από την εθνική ταυτότητα,
ωστόσο, δεν μπορεί κανείς να δει τη διαμάχη αυτή έξω από το πλαίσιο των
προσπαθειών της Ρωσίας να διατηρήσει επιρροή στα Βαλκάνια, και να το πράξει εις
βάρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Το Μαυροβούνιο ίσως δεν θα απελευθερωθεί ποτέ πλήρως
από τη ρωσική και τη σερβική επιρροή. Ωστόσο, η ένταξη στο ΝΑΤΟ, σε συνδυασμό
με τη μελλοντική ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση, θα αποτελέσει προπύργιο ενάντια
στις ξένες προσπάθειες παρέμβασης στις υποθέσεις του Μαυροβουνίου. Η
θρησκευτική ταυτότητα της χώρας είναι έτσι πολύ περισσότερο από μια μάχη για
επιρροή. Αντιπροσωπεύει έναν μικρόκοσμο του αγώνα για την ψυχή αυτού του
κράτους της Αδριατικής.
* Ο Nicholas
Labecki είναι
ερευνητής στο Αμερικανικό Συμβούλιο Εξωτερικής Πολιτικής στην Ουάσιγκτον.
