Του Βλασίου Ι. Φειδά,
Ομότιμου
Καθηγητού του Τμήματος Θεολογίας
του Εθνικού
και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου των Αθηνών
Αἱ γνωσταί αὐθαίρετοι ἀντικανονικαί καί προκλητικαί ἐνέργειαι τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας εἰς τήν κανονικήν ἐκκλησιαστικήν δικαιοδοσίαν τοῦ πρεσβυγενοῦς Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς εἶναι ἀντικανονικαί, ἀπαράδεκτοι καί ἀποδοκιμασταῖαι ὄχι μόνον ὑπό τῆς καθιερωμένης καί ἀστασιάστου κανονικῆς παραδόσεως τῶν Οἰκουμενικῶν καί Τοπικῶν συνόδων (Κανόνες 6, 15 καί 16 τῆς Α’, 2 καί 14 τῆς Β’, 8 τῆς Γ’, 17, 20καί 28 τῆς Δ’, καί 20, 37 καί 39 τῆς Πενθέκτης Οἰκουμενικῆς συνόδου, ὡς ἐπίσης καί τῶν κανόνων 14, 15, 34 καί 35 τῶν Ἀποστόλων, 2 καί 9 τῆς Ἀντιοχείας, 3 καί 11 τῆς Σαρδικῆς, 13, 14 καί 15 τῆς Μεγάλης Πρωτοδευτέρας συνόδου τῆς Κωνσταντινουπόλεως κ.ἄ.), ἀλλά καί ἀπό τήν συνεπῆ πρός τούς κανόνας αὐτούς διαχρονικήν ἐκκλησιαστικήν πρᾶξιν, ὡς αὕτη ἀναπτύσσεται ὁμοφώνως καί ἐκτενῶς εἰς τόν σχολιασμόν τῶν κανόνων αὐτῶν ὑπό τῶν ἐγκρίτων κανονολόγων τῆς Ὀρθοδόξου Ἑκκλησίας Ἰωάννου Ζωναρᾶ, Θεοδώρου Βαλσαμῶνος καί Ἀλεξίου Ἀριστηνοῦ κατά τόν ΙΒ’ αἰῶνα.
Πράγματι, οἱ σημαντικοί αὐτοί κανόνες τῶν Οἰκουμενικῶν καί Τοπικῶν
συνόδων ἀπαγορεύουν ρητῶς, κατηγορηματικῶς καί ἀδιαλλάκτως ἀφ’ ἑνός
μέν τόν αὐστηρόν περιορισμόν τῶν Ἐπισκόπων, τῶν Μητροπολιτῶν, τῶν Ἀρχιεπισκόπων
καί τῶν Πατριαρχῶν εἰς τά ὅρια τῆς καθιερωμένης δι’ἐκκλησιαστικῆς πράξεως
κανονικῆς δικαιοδοσίας αὐτῶν, ἀφ’ ἑτέρου δέ τήν ὁμόφωνον ἀπαγόρευσιν οἱασδήποτε
αὐθαιρέτου ὑπερορίου εἰσπηδήσεως, παρεμβάσεως ἤ ἐκκλησιαστικῆς πράξεως εἰς ἄλλην
ὑπερόριον ἐκκλησιαστικήν δικαιοδοσίαν. Οὕτως, οἱαδήποτε τοιαὐτη αὐθαίρετος
παράβασις ἤ ὑπέρβασις ὑπόκειται εἰς τάς ὑπό τῶν προαναφερθέντων ἱερῶν κανόνων
προβλεπομένας αὐστηράς ἐκκλησιαστικάς ποινάς.
1. Οὕτως, ὁ κανών 6 τῆς Α’ Οἰκουμενικῆς συνόδου
(325) ὁρίζει σαφῶς: «Τά ἀρχαῖα ἔθη κρατείτω, τά ἐν Αἰγύπτῳ, καί Λιβύῃ καί
Πενταπόλει, ὥστε τόν ἐν Ἀλεξανδρείᾳ Ἐπίσκοπον πάντων τούτων ἔχειν τὴν ἐξουσίαν·ἐπειδή
καί τῷ ἐν Ῥώμῃ ἐπισκόπῳ τοῦτο σύνηθές ἐστιν. Ὁμοίως δὲ καί κατά τήν Ἀντιόχειαν,
καί ἐν ταῖς ἄλλαις ἐπαρχίαις, τά πρεσβεῖα σῴζεσθαι ταῖς <τῶν μητροπόλεων>
ἐκκλησίαις. Καθόλου δὲ πρόδηλον ἐκεῖνο ὅτι, εἴ τις χωρὶς γνώμης τοῦ
μητροπολίτου γένοιτο ἐπίσκοπος, τόν τοιοῦτον ἡ μεγάλη σύνοδος ὥρισε μή δεῖν εἶναι
ἐπίσκοπον…». Πράγματι, ὁ ἔγκριτος κανονολόγος Ἰω. Ζωναρᾶς,
εἰς τόν σχολιασμόν τοῦ κανόνος, τονίζει, ὅτι «βούλεται ὁ κανών ἀπό παλαιά
ἔθη κρατεῖν, ὅ καί κανόνες μεταγενέστεροι καί νόμοι πολιτικοί διορίζονται…Καί
τοσοῦτον βούλεται προέχειν τούς ἐπισκόπους ἐν ταῖς ἐπαρχίαις αὐτῶν, ὥστε
καθόλου δίδωσι τύπον μηδέν· χωρίς αὐτῶν, εἰς ἐκκλησιαστικήν διοίκησιν ἀναφερόμενον
γίνεσθαι, ἧς τό μεῖζον καί κυριώτερον ἡ τῶν ἐπισκόπων χειροτονία ἐστι…».
Ὑπό τό πνεῦμα λοιπόν αὐτό, ὁ κανονολόγος Πατριάρχης Ἀντιοχείας Θεόδωρος
Βαλσαμών (1185-1199) τονίζει ἐπίσης, ὅτι «ὁ παρών κανών καί ὁ
ἕβδομος διορίζονται τούς τέσσαρας Πατριάρχας,…κατά τά παλαιά ἔθη τιμᾶσθαι…Οὕτω
δέ θέλουσιν οἱ κανόνες προέχειν τούς Πατριάρχας τῶν ὑπ’ αὐτούς μητροπολιτῶν,
καί πάλιν τούς μητροπολίτας τῶν ὑπ’ αὐτούς ἐπισκόπων, ὥστε μηδέν χωρίς τούτων
γίνεσθαι περιττόν παρά τά τῶν ὑπ’ αὐτούς ἐπισκόπων».
Ὑπό τό αὐτό λοιπόν πνεῦμα, ὁ διαπρεπής νομομαθής καί
κανονολόγος Ἀλέξιος Ἀριστηνός τονίζει σαφέστερον, ὅτι «ἕκαστος
τῶν Πατριαρχῶν τοῖς ἰδίοις προνομίοις ἀρκεῖσθαι ὀφείλει, καί μή τινα τούτων ἐπαρχίαν
ἑτέραν, οὐκ οὖσα ἄνωθεν καί ἐξ ἀρχῆς καί ὑπό τήν αὐτοῦ χεῖρα (=
χειροτονίαν) ὑφαρπάζειν, τοῦτο γάρ τῦφος ἐστι κοσμικῆς ἐξουσίας. Δεῖ
δέ καί τούς ἐπισκόπους ἑκάστης ἐπαρχίας, τόν ἑαυτῶν πρῶτον γιγνώσκειν, ἤγουν
τόν ἐν τη μητροπόλει προεστῶτα ἐπίσκοπον, καί δίχα γνώμης αὐτοῦ ἐπίσκοπον μή
ψηφίζεσθαι…» (Γ. Ράλλη-Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα., ΙΙ,
128-131).
Οὕτως, ὁ κανών 2 τῆς Β’ Οἰκουμενικῆς συνόδου (381) ἐπικυροῖ τούς
προαναφερθέντας κανόνας, διό καί τονίζει, ὅτι «Τούς ὑπέρ
διοίκησιν ἐπισκόπους ταῖς ὑπερορίοις ἐκκλησίαις μή ἐπιέναι,
μηδὲ συγχέειν τάς ἐκκλησίας·ἀλλά κατά τούς κανόνας, τόν
μέν Ἀλεξανδρείας ἐπίσκοπον, τά ἐν Αἰγύπτῳ μόνον οἰκονομεῖν·τούς
δέ τῆς Ἀνατολῆς ἐπισκόπους, τήν Ἀνατολὴν μόνην διοικεῖν·φυλαττομένων τῶν ἐν τοῖς
κανόσι τοῖς κατά Νίκαιαν πρεσβείων τῇ Ἀντιοχέων ἐκκλησίᾳ καί τούς τῆς Ἀσιανῆς
διοικήσεως ἐπισκόπους, τά κατά τήν Ἀσιανὴν μόνον διοικεῖν·καί τούς τῆς Ποντικῆς,
τά τῆς Ποντικῆς μόνον καί τούς τῆς Θρᾴκης τά τῆς Θρᾳκικῆς μόνον οἰκονομεῖν. Ἀκλήτους
δέ ἐπισκόπους ὑπέρ διοίκησιν μή ἐπιβαίνειν ἐπί χειροτονίᾳ, ἤ τισιν ἄλλαις οἰκονομίαις
ἐκκλησιαστικαῖς. Φυλαττομένου δέ τοῦ προγεγραμμένου περί τῶν διοικήσεων κανόνος,
εὔδηλον ὡς τά καθ’ ἑκάστην ἐπαρχίαν ἡ τῆς ἐπαρχίας σύνοδος διοικήσει, κατά
τά ἐν Νικαίᾳ ὡρισμένα. Τάς δέ ἐν τοῖς βαρβαρικοῖς ἔθνεσι τοῦ Θεοῦ ἐκκλησίας,
οἰκονομεῖσθαι χρή κατά τήν κρατήσασαν συνήθειαν τῶν Πατέρων».
Ὁ σχολιασμός λοιπόν τοῦ πολύ σημαντικοῦ αὐτοῦ κανόνος ὑπό τῶν τριῶν ἐγρκίτων
κανονολόγων τοῦ ΙΒ’ αἰῶνος ἐρείδειται κυρίως εἰς τούς σχετικούς κανόνας 14 τῶν Ἀποστόλων
καί 2 τῆς B’ Οἰκουμενικῆς συνόδου. Οὕτως, ὁ Ἰωάννης Ζωναρᾶς τονίζει,
ὅτι «τοῦτο καί ὁ παρών κανόνων διορίζεται, καί ἐπίσκοπον ὑπέρ διοίκησιν, ἤγουν
ὑπέρ τήν ἀνήκουσαν αὐτῷ ἐπαρχίαν ἐν ταῖς ὑπερορίοις ἐκκλησίαις, ταῖς οὔσαις
δηλαδή ὑπέρ τά ἀφωρισμένα ἑκάστῳ ὅρια, μή ἐπιέναι διακελεύεται (διά τοῦ ἐπιέναι,
τήν ληστρικήν οἷον ἐμφαίνων καί ἄτακτον ἔφοδον), καί μηδέ ἐπιβαίνειν ἑτέρου ἐνορίᾳ
(τοῦτο γάρ τό ὑπέρ διοίκησιν ἐπίσκοπον ἄκλητον ἐπί οἱαδήτινι ἱερατικῇ
διοκήσει), ἀλλά παρακαλούμενον, καί παρά πλειόνων ἐπισκόπων
πρός τοῦτο ἐπιτρεπόμενον, κατά τόν εἰρημένον κανόνα…».
Ὑπό τό πνεῦμα αὐτό, ὁ Θεόδωρος Βαλσαμών τονίζει
ἐπίσης ὅτι «ὁ παρών κανών διορίζεται οἰκονομεῖν τούς ἐπισκόπους τῆς Ἀσίας, τῆς
Ποντικῆς, τῆς Θράκης καί ἑτέρους τά τῶν ἐνοριῶν αὐτῶν, καί μή ἔχειν ἐπ’
ἀδείας τινά ἐκ τούτων ὑπερορίους ἐνεργείας ποιεῖν καί συγχέειν τά δίκαια…».
Οὕτως, ὁ Ἀλέξ. Ἀριστηνός δηλώνει ρητῶς, ὅτι «ὑπερόριος
μηδείς συγχεέτω τάς ἐκκλησίας, μήτε χειροτονῶν, μήτε ἐνθρονίζων. Ἐπί
μέντοι τῶν ἐν τοῖς ἔθνεσιν ἐκκλησιῶν, ἡ τῶν Πατέρων κρατείτω συνήθεια. Ἐν
πολλοῖς τῶν κανόνων εἴρηται, ὅτι οὐ δεῖ τόν ἐπίσκοπον ἀλλοτρίας ἐπιβαίνειν ἐπισκοπῆς,
ἀλλ’ἕκαστον ἐντός τῶν ἰδίων ὁρίων μένειν καί μή πηδᾶν ὑπερόρια καί τάς ἐκκλησίας
συγχέειν…» (Γ. Ράλλη- Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα., ΙΙ, 169-
172).
Συνεπῶς, ἡ δι’ ἀποφάσεων μάλιστα Οἰκουμενικῶν, Μειζόνων καί Τοπικῶν
συνόδων σαφής, ὁμόφωνος καί διαχρονική κανονή παράδοσις διά τό ἀπαραβίαστον τῶν
συνοδικῶς καί κανονικῶς καθορισθεισῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν εἶχε κριθῆ ὡς
ἀπολύτως ἀναγκαία καί προφανῶς ἀπαραίτητος. Πρά;γματι, αἱ συνοδικαί ἀποφάσεις ἦσαν
ἀναγκαῖαι ἀφ’ ἑνός μέν διά τήν ἀπαραχάρακτον διαφύλαξιν ἐξ οἱασδήτινος ἔξωθεν ἐπεμβάσεως
ἤ πιέσεως τῆς ἐσωτερικῆς ἑνότητος τοῦ ὅλου ἐκκλησιαστικοῦ σώματος τόσον τῆς
παραδεδομένης ὀρθοδοξίας τῆς πίστεως, ὅσον καί τῆς διαχρονικῆς ἐκκλησιαστικῆς
τάξεως, ἀφ’ ἑτέρου δέ διά τήν αὐστηράν καί διακριτήν ἐδαφικήν
περιγραφήν τῶν καθιερωμένων εἰδικῶν ἀποφάσεων τῶν ἁρμοδίων Συνοδικῶν Ὀργάνων
περί τῶν ὁρίων τῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν εἰς πάσας τάς βαθμίδας τῆς
διοικητικῆς ὀργανώσεως καί αὐτοτελοῦς λειτουργίας τοῦ ἀντιστοίχου ἐκκλησιασικοῦ
σώματος, ἤτοι εἰς ἐπίπεδον Ἐνορίας, Ἐπισκοπῆς, Ἀρχιεπισκοπῆς καί Πατριαρχείου.
2. Ἡ καθιερωμένη λοιπόν ἱεράρχησις τῶν ἐκκλησιαστικῶν
δικαιοδοσιῶν ἀνεπτύχθη ἀπό τῆς Ἐνορίαςκαί τῆς Ἐπισκοπῆςτῆς
τοπικῆς Ἐκκλησίας εἰς τήν αὐτοκέφαλον Ἀρχιεπισκοπικήν καί
εἰς τήν ἐξέχουσαν αὐθεντίαν τῶν πέντε Πατριαρχικῶν θρόνων. Οἱ
θρόνοι ὅμως αὐτοι προεβλήθησαν τόσον ὡς αἱ διοικητικαί κεφαλαί τῶν
οἰκείων ἐκκλησιαστικῶν σωμάτων, ὅσον καί ὡς ἐγγυηταί τῆς ἑνότητος τῶν
Ἀρχιεπισκοπῶν, Ἐπισκοπῶν, καί Ἐνοριῶν τῶν οἰκείων ἐκκλησιαστικῶν σωμάτων εἰς
τήν κοινωνίαν τῆς ὀρθοδοξίας τῆς πίστεως καί εἰς τόν σύνδεσμον ἀγάπης.
Οὕτω, καθορίζοντο σαφῶς δι’ ἀποφάσεων μάλιστα Οἰκουμενικῶν συνόδων, τά ἐδαφικά
ὅρια τῶν πέντε πατριαρχικῶν δικαιοδοσιῶν καί ἐφηρμόζοντο διά τῆς ὁμοφώνου
συναινέσεως τῶν πέντε Πατριαρχῶν εἰς τήν ἔκδοσιν τοῦ καθιερωθέντος ἱδρυτικοῦ Πατριαρχικοῦ
καί Συνοδικοῦ Τόμου διά τήν ἀπόδοσιν τῆς πατριαρχικῆς τιμῆς ἤ τῆς
αὐτοκεφαλίας εἰς τάς ἀκμαίας Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν. Ἡ ἀπαραίτητος λοιπόν αὐστηρά
περιγραφή, εἰς τόν ἱδρυτικόν Πατριαρχικόν καί Συνοδικόν Τόμον διά
τήν ἀπόδοσιν τῆς πατριαρχικῆς τιμῆς ἤ τῆς αὐτοκεφαλίας,
τῶν ὁριστικῶν ἐδαφικῶν ὁρίων ἑκάστης πατριαρχικῆς ἤ καί αὐτοκεφάλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Ἐν τούτοις, ἡ αὐστηρά περιγραφή τῶν ἐδαφικῶν ὁρίων ὅλων τῶν ἐκκλησιαστικῶν
δικαιοδοσιῶν ἦτο ἀπολύτως ἀναγκαία ὄχι μόνον διά τήν πρόληψιν ἤ τήν ἀπόρριψιν αὐθαιρέτων μονομερῶν
ἀξιώσεων ἤ ὑπερορίων ἀντικανονικῶν πράξεων ἤ ἐνεργειῶν, ἀλλά
καί τήν ἄμεσον ἀποτροπήν τῆς οἱασδήποτε ἐπικινδύνου διά τήν ἑνότητα τῆς Ὀρθοδόξου
Ἑκκλησίας αὐθαιρέτου, ἰδιοτελοῦς, σκοπίμου καί προκλητικῆς ἀντικανονικῆς
συγχύσεως τῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν, ὡς ἐπίσης καί τῶν ἐκ ταύτης ἀπορρεουσῶν
ἀνεξελέγκτων συνεπειῶν εἰς τήν κανονικήν λειτουργίαν τῶν ὀρθοδόξων σχέσεων.
Εἶναι λοιπόν εὐνόητον ὅτι ὑπό τό πνεῦμα τῆς γενικῶς καθιερωμένης
κανονικῆς παραδόσεως τῶν ἑπτά Οἰκουμενικῶν συνόδων διά τόν λόγον,
τόν χρόνον καί τόν τρόπον ἀποδόσεως ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ
Πατριαρχείου τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐτοκεφαλίας ἤ τῆς
πατριαρχικῆς τιμῆς ὄχι μόνον εἰς τόν Μητροπολίτην Μόσχας Ἰώβ τῆς ἡγεμονίας
τῆς Μεγάλης Ρωσίας (1589), ἀλλά καί εἰς τάς ἄλλας Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας (Σερβίας,
Ρουμανίας, Βουλγαρίας, Ἑλλάδος, Πολωνίας, Ἀλβανίας κ.ἄ.) τῶν ἀπελευθερωθέντων
ἐκ τοῦ τουρκικοῦ ζυγοῦ ὀρθοδόξων λαῶν κατά τούς νεωτέρους χρόνους.
Οὕτως, ὁ μεγαλόπνοος Οἰκουμενικός πατριάρχης Ἱερεμίας Β’ ὁ Τρανός, εἰς
τήν τρίτην πατριαρχίαν αὐτοῦ (1586-1593), ἀπεφάσισε νά ἱκανοποιήση τό αἴτημα τοῦ
μεγάλου Βασιλέως τῆς ἡγεμονίας τῆς Μεγάλης Ρωσίας διά τήν ἀπόδοσιν ἐπιτοπίως,
ἐν συνοδικῇ συνελεύσει ὅλων τῶν ἀρχιερέων τῆς Μητροπόλεως Μόσχας, τό Πατριαρχικόν
Χρυσόβουλλον τόσον τῆς αὐτοκεφαλίας εἰς τήν Μητρόπολιν
Μόσχας τῆς ἡγεμονίας Μεγάλης Ρωσίας, ὅσον καί τῆς πατριαρχικῆς τιμῆς
εἰς τόν μητροπολίτην αὐτῆς Ἰώβ, ὁ ὁποῖος ἐνεθρονίσθη κατά τήν θείαν Λειτουργίαν
εἰς τόν ἱερόν Ναόν τῆς παναχράντου Θεοτόκου, διό καί ὁ ἱερός Ναός ὠνομάσθη «Πατριαρχεῖον»
(26 Ἰαν. 1589).
Ἐν τούτοις, ἡ καθιερωμένη κανονική συναίνεσις τῶν ἄλλων Ὀρθοδόξων
Πατριαρχῶν ἐξεφράσθη εἰς τήν εἰδικῶς συγκληθεῖσαν ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ
πατριάρχου, ἀμέσως μετά τήν ἐπιστροφήν αὐτοῦ, Ἐνδημοῦσαν
Πατριαρχικήν Σύνοδον (1590), ἡ ὁποία ἐνημερώθη πλήρως καί συνέταξε
τό σημαντικόν «Συνοδικόν Γράμμα», ὑπό τόν τίτλον «Συνοδικόν
Χρυσόβουλλον» ἤ «Τόμος», διά νά ὑπογραφῇ μόνον ὑπό τῶν
παρόντων Πατριαρχῶν Ἱερεμίου Κωνσταντινουπόλεως, Ἰωακείμ Ἀντιοχείας καί
Σωφρονίου Ἱεροσολύμων, λόγῳ χηρείας τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας, διά νά ἀποσταλῇ
εἰς τόν «μονάρχην» τῆς Μεγάλης Ρωσίας, ἐπειδή «εἷς
μόνος εἶναι σήμερον ἐπί τῆς γῆς βασιλεύς μέγας καί ὀρθόδοξος, καί ἤθελεν εἶναι ἄτοπον
τό νά μή ἐκτελεσθῇ ἡ θέλησις αὐτοῦ».
Βεβαίως, ὁ ἐκλεγείς Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Μελέτιος Πηγᾶς (1590-1601)
εἶχε σοβαράς καί ᾐτιολογημένας κανονικάς ἐνστάσεις διά τήν ἄκριτον
ἀπόφασιν τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριάρχου νά ἀποδώσῃ τήν πατριαρχικήν τιμήν καί ἀξίαν
εἰς τόν Μητροπολίτην Μόσχας τῆς Μεγάλης Ρωσίας, διότι οὕτως ἠθετεῖτο ἀκρίτως ὁ
κανονικός θεσμός τῆς Πενταρχίας τῶν πατριαρχῶν. Συνεπῶς, συνεκλήθη ὑπό τοῦ
Οἰκουμενικοῦ πατριάρχου μία νέα «Ἐνδημοῦσα Σύνοδος» (1593), ὄχι
βεβαίως διά νά ἀποφασίσῃ, ἀλλ’ἁπλῶς διά νά δώσῃ ὁ νέος Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας
τάς ἀναγκαίας ἐξηγήσεις περί τῆς ἀντιθέσεως αὐτοῦ εἰς τήν ὁμοφροσύνην τῶν τριῶν
Πατριαρχῶν, παρισταμένου μάλιστα καί τοῦ ἐκπροσώπου τοῦ βασιλέως τοῦ
Βασιλείου τῆς Μεγάλης Ρωσίας.
Συνεπῶς, ὁ Πατριάρχης Ἀλεξανδρείας Μελέτιος Πηγᾶς συνεφώνησε πλήρως
πρός τό «Συνοδικόν Χρυσόβουλλον» ἤ τόν «Τόμον» τῆς
προηγουμένης «Ἐνδημούσης Συνόδου» (1590) καί ἐδήλωσε ρητῶς καί ἀπεριφράστως,
ὅτι ἐθεώρει δίκαιον καί εὔλογον νά τιμηθῇ ὁ μητροπολιτικός θρόνος «τῆς εὐσεβεστάτης
καί ὀρθόδοξου πόλεως Μοσκόβου εἶναί τε καί λέγεσθαι Πατριαρχεῖον, διά τό
Βασιλείας ἀξιωθῆναι παρά Θεοῦ τήν χώραν ταύτην, πᾶσάν τε τήν Ρωσσίαν
καί τά Ὑπερβόρεια μέρη ὑποτάττεσθαι τῷ Πατριαρχικῷ θρόνῳ Μοσκόβου καί πάσης
Ρωσσίας καί τῶν Ὑπερβορείων μερῶν, ἔχειν τόν τόπον αὐτοῦ μετά τόν
παναγιώτατον Ἱεροσολύμων ἔν τε τοῖς ἱεροῖς Διπτύχοις καί ἐν ταῖς ἐκκλησιαστικαῖς
συνελεύσεσιν,… ὑπερέχειν τε ἐπισκόπων, μητροπολιτῶν καί ἀρχιεπισκόπων ἐν ὅλῃ τῇ
καθολικῇ τῶν ὀρθοδόξων τοῦ Χριστοῦ Ἐκκλησίᾳ, τῆς δέ παροικίας ἐκείνης
Μοσκόβου καί πάσης Ρωσσίας καί τῶν Ὑπερβορείων μερῶν κεφαλήν εἶναι καί ἐπιγινώσκεσθαι, κατά
τόν τριακοστόν τέταρτον τῶν ἁγίων καί πανευφήμων ἀποστόλων…» (Κ.
Δελικάνη, Πατριαρχικά Ἔγγραφα, ΙΙΙ, 10-17.).
3. Εἶναι λοιπόν εὐνόητον, ὅτι ἡ προαναφερθεῖσα
κανονική παράδοσις τῆς περιόδου τῶν ἑπτά Οἰκουμενικῶν συνόδων καί
τῶν ὑπ’ αὐτῶν κατωχυρωμένων ἱερῶν κανόνων τῶν Τοπικῶν συνόδων καθώρισε
καί τό περιεχόμενον τῶν ἐκδιδομένων κατά τούς νεωτέρους χρόνους Πατριαρχικῶν
καί Συνοδικῶν Τόμων διά τήν ἀπόδοσιν τῆς τιμῆς τόσον τῆς αὐτοκεφαλίας,
ὅσον καί τῆς πατριαρχικῆς ἀξίας εἰς τάς Ὀρθοδόξους Ἐκκλησίας τῶν
ἀπελευθερωθέντων ἐξ ἀλλοθρήσκων, ἑτεροδόξων ἤ καί ὁμοδόξων κατακτητῶν τῶν ἐμπεριστάτων
ὀρθοδόξων λαῶν, ἤτοι τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν Σερβίας, Ρουμανίας,
Βουλγαρίας, Γεωργίας, Ἑλλάδος, Πολωνίας, Ἁλβανίας, Τσεχοσλοβακίας, Οὐκρανίας κ.ἄ.
Ἄλλωστε, τά συνοδικῶς καθιερωμένα αὐτά κανονικά κριτήρια προϋπέθεταν ἀπαραιτήτως
τήν ὑποβολήν σχετικοῦ αἰτήματος πρός τήν Μητέρα Ἐκκλησίαν τῆς
αἰτουμένης τήν αὐτοκεφαλίαν ἤ τήν πατριαρχικήν ἀξίαν τοπικῆς Ἐκκλησίας, τήν αὐτοδύναμον
ποιμαντικήν ἐπάρκειαν, τήν σαφῆ περιγραφήν τῶν ὁρίων τῆς ἐδαφικῆς δικαιοδοσίας
αὐτῆς, τήν σχέσιν αὐτῆς πρός τήν οἰκείαν κρατικήν ἐξουσίαν, τήν δήλωσιν τοῦ αὐστηροῦ
σεβασμοῦ εἰς τήν ὀρθόδοξον πίστιν καί τήν κανονικήν τάξιν, ἤτοι εἰς πάντα ὅσα ἦσαν
ἀναγκαῖα διά τήν ἀπόδοσιν ὑπό τῆς «Μητρός Ἐκκλησίας», τοῦ Οἰκουμενικοῦ
πατριαρχείου, ἤτοι καί εἰς τήν «θυγατέρα Ἐκκλησίαν» τῆς ἀνεξαρτήτου ἡγεμονίας
τῆς Μεγάλης Ρωσίας τόσον τῆς αὐτοκεφαλίας, ὅσο καί τῆς πατριαρχικῆς ἀξίας.
Βεβαίως, ἡ ὑπό τῆς «Μητρός Ἐκκλησίας» ἱκανοποίησις τοῦ
δικαίου αἰτήματος μιᾶς «θυγατρός Ἐκκλησίας» συνεπήγετο ἀφ’ ἑνός
μέν τήν δι’ ἐπιστολῆς τῆς «Μητρός Ἐκκλησίας» ἀνακοίνωσιν τῆς ἐντάξεως
τῆς νέας αὐτοκεφάλου Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας εἰς τήν κοινωνίαν πασῶν τῶν ἀνά
τήν Οἰκουμένην αὐτοκεφάλων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν, ἀφ’ ἑτέρου δέ τήν ὑπόμνησιν
τῆς καθιερωμένης ἀναγκαίας συναινέσεως αὐτῶν διά τήν ρητήν ἀναγνώρισιν
αὐτῆς καί τήν ἀποδοχήν αὐτῆς εἰς τήν ἐκκλησιαστικήν κοινωνίαν. Ἐν τούτοις, εἰς
περίπτωσιν μή συναινέσεως ἤ μή ἀναγνωρίσεως ὑπό μιᾶς ἤ καί πλειόνων τῆς μιᾶς αὐτοκεφάλων
Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν τῆς ἀποφάσεως τῆς «Μητρός Ἐκκλησίας», δέν ἦτο
πλέον δυνατή ἡ ἀκύρωσις τῆς ἐκκλησιαστικῆς πράξεως τῆς «Μητρός Ἐκκλησίας».
Συνεπῶς, ὑπό τό πνεῦμα αὐτό, δέν ἦτο δυνατή λ.χ. ἡ ἀκύρωσις τοῦ ἐπιτοπίως
ἐπιδοθέντος ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριάρχου Ἱερεμίου τοῦ Τρανοῦ «Πατριαρχικοῦ
Χρυσοβούλλου» εἰς τόν Μητροπολίτην Μόσχας Ἰώβ διά τήν ἀπόδοσιν εἰς αὐτόν
τόσον τῆς αὐτοκεφαλίας, ὅσον καί τῆς πατριαρχικῆς ἀξίας. Οὕτω, τήν ἑπομένην ἡμέραν
συνελειτούργησαν δύο Πατριάρχαι εἰς τόν ἱερόν Ναόν τῆς
Παναχράντου Θεοτόκου (26 Ἰαν 1589), παρά τάς κανονικάς ἀντιρρήσεις τοῦ
συνοδεύοντος τόν Οἰκουμενικόν Πατριάρχην Μητροπολίτου Μονεμβασίας Ἱεροθέου καί
παρά τάς εὐλόγους ἐνστάσεις τοῦ νεοεκλεγέντος Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας Μελετίου
Πηγᾶ (1590-1601) τόσον διά τήν ἀθέτησιν τοῦ κανονικοῦ θεσμοῦ τῆς Πενταρχίας τῶν
πατριαρχῶν, ὅσον καί διά τήν συναίνεσιν τῆς Πατριαρχικῆς Ἐνδημούσης
Συνόδου εἰς τήν ἀποδοχήν τοῦ «Πατριαρχικοῦ Χρυσοβούλλου»
(1590), τό ὁποῖον τελικῶς καί ὁ ἴδιος, ὡς εἴδομεν, ἀπεδέχθη εἰς τήν νέαν «Πατριαρχικήν
Ἐνδημοῦσαν Σύνοδον» (1593), ἀφοῦ δέν ἠδύνατο νά τήν ἀμφισβητήσῃ ἤ νά
τήν ἀκυρώσῃ ἀκρίτως.
Εἰναι λοιπόν προφανής ἡ κοινή διαπίστωσις καί ἡ ἐκπεφρασμένη ἀσαφής ὁμολογία
τοῦ Πατριάρχου Μόσχας διά τούς λόγους τῶν προσφάτων αὐθαιρέτων, σκοπίμων, ἀντικανονικῶν
καί προκλητικῶν ὑπερορίων ἐκκλησιαστικῶν ἐνεργειῶν ἤ πράξεων αὐτοῦ εἰς τά
κανονικά ὅρια τῆς καθιερωμένης ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας τοῦ πρεσβυγενοῦς
Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς. Οἱ λόγοι ὅμως αὐτοί ἀναφέρονται
γενικῶς καί ἀκρίτως εἰς μόνην δῆθεν τήν ὑπό τοῦ Μακαριωτάτου Πατριάρχου Ἀλεξανδρείας
κ.κ. Θεοδώρου ὀφειλετικῶς ἐκφρασθεῖσαν συναίνεσιν αὐτοῦ διά τήν ἀνακήρυξιν τῆς
αὐτοκεφαλίας ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου, ὡς τῆς Μητρός Ἐκκλησίας, τῆς
μεγάλης ἱστορικῆς καί μαρτυρικῆς Μητροπόλεως Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας, ἡ ὁποία
ὑπήγετο κανονικῶς καί ἀστασιάστως εἰς τό Οἰκουμενικόν πατριαρχεῖον ἐπί μίαν
συναπτήν χιλιετίαν, παρά τάς ἐπιμόνους καί συνεχεῖς προσπάθειας τῶν Πατριαρχῶν
Μόσχας διά τήν προσάρτησιν αὐτῆς ὑπό τήν ἄμεσον ἤ ἔμμεσον δικαιοδοσίαν αὐτῶν.
Συνεπῶς, πᾶσαι σχεδόν αἱ ἀκρίτως ἤ σκοπίμως διατυπωθεῖσαι κρίσεις ἐπί
τοῦ σοβαροῦ αὐτοῦ ἐκκλησιαστικοῦ καί κανονικοῦ ζητήματος διά τήν αὐθαίρετον καί
ἀντικανονικήν αὐτήν ὑπερόριον πρᾶξιν ἀναφέρονται ἀκρίτως εἰς τό ζήτημα
τῆς ἀνακηρύξεως τῆς αὐτοκεφαλίας τῆς ἱστορικῆς καί μεγάλης Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας
τῆς ἀνεξαρτήτου πλέον Δημοκρατίας τῆς Οὐκρανίας ἤ εἰς τήν ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ
πατριαρχείου τηρηθεῖσαν ἐκκλησιαστικήν διαδικασίαν διά τήν ἀπόδοσιν
τῆς αὐτοκεφαλίας, αἱ ὁποῖαι ὅμως δέν ἐκφράζουν τό πραγματικόν ἱστορικόν καί
κανονικόν βάθος τοῦ σοβαροῦ αὐτοῦ ζητήματος.
Ὑπό το πνεῦμα λοιπόν αὐτό, τά προβαλλόμενα σχολαῖα καί πλασματικά ἐπιχειρήματα
τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας ἐπιβαρύνουν πολλῷ μᾶλλον τήν προφανῶς αὐθαίρετον καί
σαφῶς ἀντικανονικήν ὑπερόριον ἐκκλησιαστικήν πρᾶξιν αὐτοῦ, ἡ ὁποία δέν
θεραπεύεται διά τῆς μεταθέσεως τῶν ἰδικῶν του κανονικῶν εὐθυνῶν, κατά τήν
παγίαν μάλιστα πρακτικήν τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας, εἰς τούς πλανωμένους ὑπ’ αὐτοῦ
ταπεινούς κληρικούς τῶν ὀρθοδόξων ἱεραποστολικῶν Μητροπόλεων τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας
καί πάσης Ἀφρικῆς, διά πλαγίων μάλιστα καί ἀθεμίτων μεθόδων, διά νά καλυφθούν αἱ
συνεχεῖς ἀτυχεῖς ἐπιλογαί τῶν προκλητικῶν ἐκπροσώπων αὐτοῦ εἰς τήν κανονικήν
λειτουργίαν τῶν διορθοδόξων σχέσεων κατά τήν τελευταίαν τριακονταετίαν
(1991-2021).
4. Τό πραγματικόν λοιπόν ἐκκλησιαστικόν καί κανονικόν
βάθος τῆς μακρᾶς καί ἀδιαλλάκτου ἀντιθέσεως τῶν δύο σημαντικῶν αὐτῶν
Μητροπόλεων τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου, ἤτοι τῶν Μητροπόλεων τῆς
Μεγάλης καί τῆς Μικρῆς Ρωσίας, εἶναι σαφῶς ὄχι βεβαίως ἡ
δικαία καί ὀφειλετική ἀπόδοσις τῆς ἐκκλησιαστικῆς αὐτοκεφαλίας εἰς τήν μεγάλην
καί ἱστορικήν Μητρόπολιν Κιέβου καί πάσης Οὐκρανίας, ἀλλά κυρίως ἡ ἀπόσπασις αὐτῆς
ἐκ δυναστικῆς ἐπιρροῆς τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας. Ἄλλωστε, διά τῆς αὐτοκεφαλίας αὐτῆς
θα ἦτο δυσχερής ἡ ἐπιβολή τῶν ἐπαχθῶν καί ἀθεμίτων ἀξιώσεων τοῦ Πατριαρχείου
Μόσχας, ἤτοι τῆς ρωσοποιήσεως ὅλων τῶν ὀρθοδόξων λαῶν τῶν ἀνεξαρτήτων
πλέον Δημοκρατιῶν τῆς πρώην Σοβιετικῆς Ἑνώσεως. Οὕτως, ἐχαρακτήριζεν αὐθαιρέτως
καί ἀκρίτως ὅλα τά ἐδάφη αὐτά τῆς Σοβιετικῆς Ἑνώσεως ὡς δῆθεν ἐκκλησιαστικά ἐδάφη
καί τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας.
Ὑπό τήν προοπτικήν ὅμως αὐτήν, ὁ Πατριάρχης Μόσχας Ἀλέξιος Β’
(1991-2009) ἐπέβαλεν εἰς τόν νέον Καταστατικόν χάρτην τῆς Ἐκκλησίας τῆς
Ρωσίας (2000), κατά τρόπον μάλιστα προκλητικόν, ἀφ’ἑνός
μέν τήν ἀναβάθμισιν τῶν αὐτονόμων Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν Οὐκρανίας,
Λευκορωσίας καί Μολδαβίας διά τῆς ἀποδόσεως εἰς αὐτάς εὐρυτέρας
διοικητικῆς αὐτονομίας καί τῆς τακτικῆς συμμετοχῆς εἰς τήν Πατριαρχικήν
σύνοδον, ἀφ’ἑτέρου δέ τήν ὑποβάθμισιν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν
Μολδαβίας, Ἐσθονίας καί Λετονίας ὡς Ἐκκλησιῶν περιωρισμένης διοικητικῆς
ἐξουσίας (κεφ. 8, παρ. 15-17), ὥστε νά προληφθοῦν ἤ νά ἀποτραποῦν ἀνεπιθύμητοι
ἀποσχισματικαί τάσεις ἤ ὁποιαδήποτε ἔξωθεν ἐπέμβασις, ἤτοι καί τοῦ Οἰκουμενικοῦ
πατριαρχείου.
Εἶναι λοιπόν εὐνόητοι οἱ σχετικοί σημαντικοί λόγοι τοῦ εὐφυεστάτου
ρώσου κληρικοῦ Ἀντωνίνου Καποῦστιν, Προέδρου τῆς «ρωσικῆς
Πνευματικῆς Ἀποστολῆς» καί τῆς «Παλαιστίνειας Ἑταιρείας», εἰς Ἐπιστολήν
αὐτοῦ πρός τήν προστάτιδά του Μαρία Ἀλεξαντρόβνα (22 Νοεμ. 1858), μητέρα τοῦ
τσάρου τῆς Ρωσίας Ἀλεξάνδρου Β’ (1855-1881). Εἰς τήν Ἐπιστολή αὐτήν ἐτόνιζε σαφῶς
καί εἰλικρινῶς, ὅτι «δέν ἀγαποῦν ἡμᾶς οἱ Ἕλληνες, οἱ Τοῦρκοι, οἱ Ἄραβες,
οἱ Ρουμάνοι, ἀκόμη καί οἱ Βούλγαροι, διότι ἡμεῖς θέλομεν νά ἐπιβληθῶμεν, διότι
εἴμεθα οἱ καταστροφεῖς τῆς ἐθνικῆς ὑποστάσεως αὐτῶν(razrusitelej ih nacionalnosti). Ἀλλ’
ὅμως, ἄν τούς ἐπλησιάζομεν εἰλικρινῶς καί ἐν χριστιανική αὐτοκριτικῇ, τότε θα εἴχομεν
τοιούτους φίλους, οἵους δέν θα εὑρίσκομεν καλλιτέρους οὐδαμοῦ εἰς τόν κόσμον».
Συνεπῶς, ὑπό τήν προκλητικήν αὐτήν ρωσικήν ἰδεολογίαν, ὁ Πατριάρχης
Μόσχας Ἀλέξιος Α’ (1945-1971) ἐξεμεταλλεύθη τήν συμβατικήν σχέσιν τῆς
Σοβιετικῆς Κυβερνήσεως καί τῆς Ἐκκλησίας, κατά τήν τελευταίαν δεκαετίαν τῆς
σταλινικῆς περιόδου (1943-1953), ἠγνόησε δέ αὐθαιρέτως καί ἀλαζονικῶς τήν
καθιερωμένην κανονικήν τάξιν τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας. Ἄλλωστε, ἐπέβαλε τά
ἐθνοφυλετικά κριτήρια τῶν Σλαβοφίλων διά νά ἀναδείξῃ, κατά τρόπον
μάλιστα ἀντικανονικόν, ὄχι μόνον τόν νέον ἐξέχοντα ρόλον τοῦ Πατριαρχείου
Μόσχας εἰς τήν Ὀρθόδοξον Ἐκκλησίαν, ἀλλά καί διά νά ἀμφισβητήσῃ τόν
καθιερωμένον ρόλον τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου εἰς τήν κανονικήν λειτουργίαν
τῶν διορθοδόξων καί τῶν διεκκλησιαστικῶν σχέσεων.
Πράγματι, ὁ Πατριάρχης Μόσχας προέβη αὐθαιρέτως, ἀκρίτως καί ἀντικανονικῶς, μέ
σαφῶς ἐθνοφυλετικά κριτήρια, εἰς τήν ἐπιλεκτικήν προαγωγήν ὡρισμένων
σλαβοφώνων ἤ σλαβοφίλων Ὀρθοδόξων ἘΚκλησιῶν (Γεωργίας, Βουλγαρίας, Πολωνίας,
Τσεχοσλοβακίας κ.ἄ.), ὅσον καί εἰς τήν σκόπιμον ὑποβάθμισιν ἄλλων Ὀρθοδόξων
Ἐκκλησιῶν (Οὐκρανίας, Λευκορωσίας, Μολδαβίας, Ἐσθονίας κ.ἄ.), ὑπό
νέους μάλιστα πλασματικούς τίτλους (αὐτονομίας, αυτοδιοικήτου κ.ἄ.),
διά νά ἐνισχυθῇ ἡ ἐκκλησιαστική δικαιοδοσία τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας.
Συνεπῶς, τό Οἰκουμενικόν πατριαρχεῖον, τά πρεσβυγενῆ Πατριαρχεῖα τῆς Ἀνατολῆς
καί αἱ αὐτοκέφαλοι Ὀρθόδοξαι Ἐκκλησίαι ἀπεδοκίμασαν εὐλόγως καί ἀπέρριψαν ρητῶς
καί κατηγορηματικῶς πάσας τάς ἀντικανονικάς αὐτάς ἐκκλησιαστικάς πράξεις τοῦ
Πατριαρχείου Μόσχας, κατά τήν τελευταίαν δεκαετίαν τῆς σταλινικῆς περιόδου
(1943-1953), αἱ ὁποῖαι ἀνεφέροντο ὅμως ἀπαξιωτικῶς εἰς τήν καθιερωμένην
κανονικήν δομήν καί λειτουργίαν τῶν διορθοδόξων καί τῶν διεκκλησιαστικῶν
σχέσεων.
Οὕτως, αἱ σαφῶς ἀντικανονικαί αὐταί ἐκκλησιαστικαί πράξεις ἠκυρώθηκαν de facto,
ὁμοφώνως καί ἀστασιάστως εἰς τάς συγκληθείσας ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ πατριαρχείου
τέσσαρας Πανορθοδόξους Διασκέψεις (Ρόδον 1961,
1963 καί 1964, Σαμπεζύ 1968) τόσον διά τήν ἀποκατάστασιν τῶν ὑποβαθμισμένων διορθοδόξων ἤ
καί τῶν διεκκλησιαστικῶν σχέσεων, ὅσο καί διά τήν κοινήν
προετοιμασίαν τῆς ἀναγκαίας Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Ὑπό τήν προοπτικήν λοιπόν αὐτήν ἀντιμετωπίσθησαν, ὡς γνωστόν, ὑπό τοῦ Οἰκουμενικοῦ
πατριαρχείου ὄχι μόνον αἱ ἀδιάλλακτοί καί σαφῶς ἀντικανονικαί ἀξιώσεις τοῦ
Πατριαρχείου Μόσχας διά τήν αὐθαίρετον καί ἄκριτον προσάρτησιν τῶν Ὀρθοδόξων Ἐκκλησιῶν
τῆς Οὐκρανίας καί τῆς Ἐσθονίας, ἀλλά καί αἱ σκόπιμοι ἀβάσιμοι καί θορυβώδεις ἀντιδράσεις
αὐτοῦ εἰς τήν ὅλην διαδικασίαν διά τήν προετοιμασίαν, τήν σύγκλησιν,
τήν συμμετοχήν καί τήν ἀποδοχήν τῆς Ἁγίας καί Μεγάλης Συνόδου τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας αἱ
ὁποῖαι ἐπεκρίθησαν εὐλόγως καί ὑπ’αὐτῆς εἰσέτι τῆς Ἱερᾶς Συνόδου τῆς Ἱεραρχίας
τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ρωσίας (Κρήτη, 16-27 Ἰουν. 2016).
5. Αἱ νέαι λοιπόν αὐθαίρετοι καί μονομερεῖς ὑπερόριοι
ἀντικανονικαί ἐκκλησιαστικαί πράξεις τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας εἰς τά καθιερωμένα
κανονικά ὅρια τῆς ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας τοῦ πρεσβυγενοῦς Πατριαρχείου τῆς
Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς, αἱ ὁποῖαι συνδέονται ἀκρίτως καί σκοπίμως πρός
τάς προαναφερθείσας ἀτυχεῖς καί θορυβώδεις ἐπιλογάς τῶν ἐκπροσώπων τοῦ
Πατριαρχείου Μόσχας εἰς τάς διορθοδόξους σχέσεις. Αἱ νέαι ὅμως ἀντικανονικαί ἐνέργειαι
εἰς τάς Μητροπόλεις τῆς ἐν Ἀφρικῇ κανονικῆς ἐκκλησιαστικῆς δικαιοδοσίας τοῦ
Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας ἀθετοῦν, ὡς εἴδομεν, ὄχι μόνον ὡρισμένα κανονικά
δικαιώματα, ἀλλά καί τό ὅλον Κανονικόν Δίκαιον τῆς Ὀρθοδόξου Ἐκκλησίας.
Ἡ ἀθέτησις ὅμως αὐτή εἶναι ἰδιαζόντως ἐπαχθής ἤ καί ἀπεχθής, ἀφ’ἑνός
μέν διότι προσβάλλει τήν θεμελιώδη ἐκκλησιολογικήν ἀρχήν τῆς ἐδαφικῆς
περιγραφῆς ὅλων τῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν εἰς τοπικήν,
περιφερειακήν καί οἰκουμενικήν προοπτικήν, ἀφ’ἑτέρου δέ διότι προκαλεῖ de facto ὄχι
μόνον μίαν νέαν ἐκκλησιολογικῶς ἀπαράδεκτον σύγχυσιν τῶν ἐκκλησιαστικῶν
δικαιοδοσιῶν, ἀλλά καί τήν κατάλυσιν τῆς ὅλης κανονικῆς λειτουργίας τῶν
διορθοδόξων σχέσεων. Ἄλλωστε, τό Πατριαρχεῖον Μόσχας μετέθεσε, αὐθαιρέτως καί
σκοπίμως, τήν εὐθύνην τῶν ὑπερόριων καί ἀντικανονικῶν αὐτῶν πράξεων ἤ ἐνεργειῶν
εἰς τούς κληρικούς τοῦ Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας καί ὄχι βεβαίως εἰς τάς ἀθεμίτους
ἐνέργειας τῶν ἐκπροσώπων αὐτοῦ.
Ὑπό τό πνεῦμα λοιπόν αὐτό, ὁ ἔγκριτος κανονολόγος Ἰω. Ζωναράς εἰς
τόν σχολιασμόν τοῦ κανόνος 14 τῶν Ἀποστόλων τονίζει ὀρθῶς, ὅτι «οἱ μεντοι
τῶν Συνόδων κανόνες ἀποτρέπουσι πάντῃ τό ἐκ παροικίας εἰς ἄλλην μεταπηδᾷν
παροικίαν ἐπίσκοπον, καί τήν ἐκείνης ἐκκλησιαστικήν ὑφαρπάζειν διοίκησιν, κἄν ἡ
ἐκκλησία ἐκείνη χηρεύῃ ἐπισκόπου». Οὕτως, ὁ νομομαθής κανονολόγος Ἀλέξ.
Αριστηνός ὁρίζει σαφῶς, ὅτι «ὑπερόριος μηδείς συγχεέτω τάς ἐκκλησίας,
μήτε χειροτονῶν, μήτε ἐνθρονίζων… Ἐν πολλοῖς τῶν κανόνων εἴρηται, ὅτι οὐ δεῖ ἐπίσκοπον
ἀλλοτρίας ἐπιβαίνειν ἐπισκοπῆς, ἀλλ’ ἕκαστον ἐντός τῶν ὀρίων μένειν καί μή πηδᾶν
ὑπερόρια καί τάς Ἐκκλησίας συγχέειν…».
Πράγματι, ὡς εἴδομεν, εἰς τόν σχολιασμόν τοῦ κανόνος 2 τῆς Β’ Οἰκουμενικῆς
συνόδου, ὁ Ἰω. Ζωναρᾶς τονίζει ρητῶς, ὡς εἴδομεν, ὅτι «Τούς ὑπέρ
διοίκησιν ἐπισκόπους ταῖς ὑπερορίοις ἐκκλησίαις μή ἐπιέναι, μηδέ συγχέειν τάς ἐκκλησίας…
Τοῦτο καί ὁ παρῶν κανών διορίζεται, καί ἐπίσκοπον ὑπέρ διοίκησιν, ἤγουν ὑπέρ
τήν ἀνήκουσαν αὐτῷ ἐπαρχίαν ἐν ταῖς ὑπερορίοις ἐκκλησίαις, ταῖς οὔσαις δηλαδή ὑπέρ
τά ἀφωρισμένα ἑκάστῳ ὅρια, μή ἐπιέναι διακελεύεται· (διά τοῦ, ἐπιέναι, τήν
ληστρικήν οἷον ἐμφαίνων καί ἄτακτον ἔφοδον) καί μηδέ ἐπιβαίνειν ἑτέρου ἑνορίᾳ,
(τοῦτο γάρ τό ὑπέρ διοίκησιν ἐπίσκοπον ἄκλητον ἐπί οἱᾳδήτινι ἱερατικῇ
διοικήσει), ἀλλά παρακαλούμενον καί παρά πλειόνων ἐπισκόπων πρός τοῦτο ἐπιτρεπόμενον,
κατά τόν εἰρημένον ἀποστολικόν κανόνα…». (Γ. Ράλλη-Μ.Ποτλῆ, Σύνταγμα., ΙΙ,
18-19. 169-172).
Ὁ αὐστηρός λοιπόν σεβασμός τῶν κανονικῶς καθωρισμένων ὁρίων τῶν ἐκκλησιαστικῶν
δικαιοδοσιῶν εἶναι ἀπαραίτητος εἰς τοπικήν, περιφερειακήν καί οἰκουμενικήν
προοπτικήν τόσον διά τήν διαφύλαξιν τῆς ἐσωτερικῆς ἑνότητος ἑκάστης τοπικῆς Ἐκκλησίας,
ὅσον καί διά τήν ἀποτροπήν τῆς συγχύσεως ἤ τῆς ὑπερβάσεως τῶν
ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν. Οὕτως, ὁ κανόνων 34 τῶν Ἀποστόλων τονίζει σαφῶς, ὅτι
«τούς ἐπισκόπους ἑκάστου ἔθνους εἰδέναι χρή τόν ἐν αὐτοῖς πρῶτον, καί ἡγεῖσθαι
αὐτόν ὡς κεφαλήν, καί μηδέν τι πράττειν περιττόν ἄνευ τῆς ἐκείνου γνώμης… Ἀλλά
μηδέ ἐκεῖνος ἄνευ τῆς πάντων γνώμης ποιεῖτω τι. Οὕτω γάρ ὁμόνοια ἔσται καί δοξασθήσται
ὁ Θεός…».
Ὁ σχολιασμός τοῦ κανόνος αὐτοῦ ὑπό τοῦ Ἰω. Ζωναρά ἐκφράζει
καί τάς ἰδιαζόντων ἐπαχθεῖς συνεπείας οἱασδῆποτε συγχύσεως ἤ ὑπερβάσεως
τῶν κανονικῶς καθιερωμένων δικαιοδοσιακῶν ὁρίων ὅλων τῶν θεσμικῶν ἐκφράσεων τῆς
ἐκκλησιαστικῆς διοικήσεως. Συνεπώς, εἰς τόν σχολιασμόν τοῦ κανόνος αὐτοῦ
τονίζει σαφῶς, ὅτι «ὥσπερ τά σώματα, μή τήν οἰκείαν ἐνέργειαν ὑγιᾶ
σωζούσης τῆς κεφαλῆς, πλημμελῶς κινοῦνται, ἤ καί ἄχρηστά εἰσι παντελῶς, οὕτω
καί τό σῶμα τῆς ἐκκλησίας, εἰ μή ὁ πρωτεύων τούτου, καί τάξιν πληρῶν κεφαλῆς, ἐπί
τῆς οἰκείας διατηροῖτο τιμῆς, ἀτάκτως καί πλημμελῶς κινηθήσεται… Ἔκαστον δέ τάς
τῆς οἰκείας Ἐκκλησίας διοικήσεις, καί τῶν ὑποκειμένων αὐταῖς χωρῶν, πράττειν ἰδιαζόντως
καθ’ ἑαυτούς…» (Γ.Ράλλη-Μ. Ποτλῆ, Σύνταγμα., ΙΙ,
45-47).
Ἄλλωστε, ἡ ἄκριτος καί ἀλαζονική ἐμμονή τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας ἀναφέρεται
εἰς σαφῶς ἀβάσιμους καί προφανῶς ἐσφαλμένας θεαματικάς ἤ θορυβώδεις πλασματικάς
ὑπερορίους ἀντικανονικάς πράξεις ἤ ἐνεργείας, αἱ ὁποῖαι ὅμως προκαλοῦν συνήθως ἕνα
περιστασιακόν ἤ καί ἀδιάφορον προβληματισμόν περί τῆς δῆθεν ἀπειλουμένης
συγχύσεως τῶν ἐκκλησιαστικῶν δικαιοδοσιῶν εἰς τάς ἐν Ἀφρικῇ Μητροπόλεις τοῦ
Πατριαρχείου Ἀλεξανδρείας καί πάσης Ἀφρικῆς, ἀλλ΄ὅμως θά ἀθροισθοῦν καί θά ἐξετμισθοῦν
τελικῶς εἰς τάς ἤδη πολλάς καί ἀποτυχημένας ἐπιλογάς τοῦ Πατριαρχείου Μόσχας, αἱ
ὁποῖαι θά πλήξουν τήν ἤδη ἀπηξιωμένην ἰδικήν ἀξιοπιστίαν αὐτοῦ.
Συνεπῶς, κατά τήν ὁμόφωνον κανονικήν παράδοσιν καί τήν συνεπῆ πρός αὐτήν
διαχρονικήν ἐκκλησιαστικήν πρᾶξιν, ἡ καθ’οἱονδήποτε τρόπον αὐθαίρετος,
προκλητική καί ἀντικανονική ἄκριτος παραβίασις ὑπερορίων κανονικῶν ἐκκλησιαστικῶν
δικαιοδοσιῶν εἶναι πάντοτε, οὕτως ἤ ἄλλως, ἐκκλησιολογικῶς ἀδιανόητος καί κανονικῶς
ἀπαράδεκτος. Οὑτως, ὁ μέν ἔγκριτος βυζαντινός κανονολόγος Ἰω. Ζωναρᾶς χαρακτηρίζει,
ὡς εἴδομεν, πᾶσαν αὐθαίρετον ἀντικανονικήν ὑπερόριον ἐνέργειαν ὁποιασδήποτε Ἐκκλησίας,
ὡς σαφῶς «ληστρικήν καί ἄτακτον ἔφοδον», ἐνῶ ὁ νομομαθής
κανονολόγος Ἀλεξ. Ἀριστηνός τονίζει σαφῶς, ὅτι «τοῦτο γάρ τῦφός ἐστι
κοσμικῆς ἐξουσίας».
