Του Κώστα
Ονισένκο*
Μετά τον πόλεμο στο Βιετνάμ, στην παγκόσμια δημοσιογραφική κοινότητα επικράτησε η τάση για την αποστασιοποιημένη κάλυψη ενός πολέμου, χωρίς δηλαδή να υποστηρίζεται η μια ή η άλλη πλευρά. Αντίθετα με την προηγούμενη πρακτική, όπου ο δημοσιογράφος ήταν ενταγμένος (embedded) μέσα στον στρατό μιας χώρας, η νέα αυτή πρακτική θεωρήθηκε τεράστια πρόοδος προς την κατεύθυνση της αντικειμενικότητας. Έγινε βεβαίως εφικτή χάρη στην οικονομική ανάπτυξη των ΜΜΕ αλλά και στο γεγονός ότι οι περισσότερες συγκρούσεις διεξάγονταν «μακριά» από την έδρα των μεγάλων ΜΜΕ. Ήταν «ξένοι» πόλεμοι άρα ήταν σχετικά εύκολη η συναισθηματική αποστασιοποίηση των δημοσιογράφων. Ο πόλεμος στην Ουκρανία διατάραξε αυτή την αρχή και ενδέχεται στο άμεσο μέλλον να φέρει σημαντικές αλλαγές στο σύνολο της λειτουργίας των ΜΜΕ και στη σχέση των ΜΜΕ με την κοινωνία και με το κράτος.
Στο επίπεδο
της επικοινωνίας, ο πόλεμος στην Ουκρανία, ο οποίος ξεκίνησε με τη ρωσική
εισβολή στην Κριμαία το 2014, ήταν γεμάτος με ψέματα από την πρώτη στιγμή.
Μεγάλα και μικρότερα διεθνή ΜΜΕ μετέδιδαν ρεπορτάζ σχετικά με «νεοναζί που
καταπιέζουν ρωσόφωνους» στην Ανατολική Ουκρανία δίνοντας την ηγεσία του
Κρεμλίνου τη δικαιολογία για να συνεχίσει τις θηριωδίες της. Η δημοσίευση αυτών
των ρεπορτάζ δεν ήταν αποτέλεσμα τόσο της κακής δουλειάς των δυτικών ΜΜΕ όσο
του γεγονότος ότι το μιντιακό σύστημα της «δύσης» δεν ήταν έτοιμο για να
αντιμετωπίζει τέτοιο κύμα παραπληροφόρησης, οργανωμένο και χρηματοδοτούμενο από
τη Μόσχα. Του γεγονότος ότι η Μόσχα χρησιμοποίησε τις ελευθερίες του δυτικού
κόσμου για να στοχοποιήσει αυτές τις ίδιες ελευθερίες.
Όταν αυτό
έγινε κατανοητό, κυρίως κατά τη διάρκεια των τελευταίων τριών μηνών, μεγάλο
μέρος των ξένων δημοσιογράφων πήραν ανοιχτά το μέρος της Ουκρανίας. Όχι μόνο
επειδή είναι μια χώρα που δέχεται απρόκλητη επίθεση αλλά και επειδή
καταλάβαιναν ότι επίθεση δέχθηκαν όλες εκείνες οι αρχές και οι αξίες πάνω στις
οποίες στέκει -μεταξύ άλλων- και η ελευθερία της έκφρασης και η λειτουργία των
ΜΜΕ.
Εκ πρώτης
όψεως αυτή η επιλογή θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια «υποχώρηση» εκ μέρους της
δημοσιογραφικής κοινότητας όσον αφορά την αντικειμενικότητά της. Όσο
«αντικειμενικά» και «αμερόληπτα» θα μπορούσε να παρουσιάζεται ένας βιαστής και
το θύμα του. Σε αυτόν τον πόλεμο φάνηκε καλύτερα από άλλες φορές ότι οι «ίσες
αποστάσεις» ανάμεσα στο θύμα και στον θύτη λειτουργούν πάντα υπέρ του δεύτερου.
Το δίλημμα
που τέθηκε αφορούσε και την επιλογή ανάμεσα στην αντικειμενικότητα και την
ηθική. Ακούγεται περίεργο αλλά για μια μερίδα των μεγάλων ΜΜΕ αυτό το δίλημμα
όντως υφίσταται. Και το αν η «Ευρώπη», όπως τουλάχιστον αντιλαμβάνονται αυτή τη
λέξη οι Ουκρανοί, είναι διατεθειμένη να υπερασπιστεί τις ελευθερίες της ακόμα
και αν αυτό απαιτεί τον αυστηρότερο έλεγχο για τυχόν κατάχρηση αυτών των
ελευθεριών.
Η ουκρανική
κοινωνία και κυρίως οι δημοσιογράφοι στην Ουκρανία κατάλαβαν εδώ και οκτώ
χρόνια ότι για την Ρωσική Ομοσπονδία -και εφεξής για την κάθε δύναμη που θα
επιβουλεύεται τις αρχές και τις αξίες της Ευρώπης- η δική μας ελευθερία
έκφρασης και ο θεσμός των ΜΜΕ είναι ένα εργαλείο πολέμου. Πολέμου εναντίων μας.
Εκτός από
το γεγονός ότι δέχθηκαν στρατιωτική εισβολή, τα προηγούμενα οκτώ χρόνια οι
Ουκρανοί παρουσιάστηκαν και ως υπεύθυνοι ή συνυπεύθυνοι γι' αυτή την κατάσταση.
Από θύματα παρουσιάστηκαν ως θύτες. Αυτό είχε συνέπειες -μεταξύ άλλων- και στο
πεδίο του ίδιου του πολέμου με τη μορφή λιγότερων κυρώσεων κατά της Ρωσίας,
καθυστερήσεων στην παροχή εξοπλισμού στην Ουκρανία κ.ο.κ. Και το γεγονός ότι
σήμερα αυτό είναι μια κατάσταση που φαίνεται να ανατρέπεται, οφείλεται όχι
μόνον στο ότι πολλά από τα χονδροειδή ψέματα της Ρωσίας αποκαλύπτονται χάρη και
στη δημοσιογραφική δουλειά αλλά και στο γεγονός ότι μερίδα των δημοσιογράφων
ξανα-ανακαλύπτουν τον ρόλο τους στην κοινωνία. Όχι τον ρόλο ενός άνευρου
διαύλου πληροφοριών αλλά του νευρικού συστήματος της κοινωνίας, που βοηθάει
μεταξύ άλλων στην απάντηση ενός βασικού ερωτήματος: Πού βρίσκεται το καλό και
πού το κακό.
* Ο Κώστας Ονισένκο είναι Έλληνο-Ουκρανός
δημοσιογράφος που ζει και εργάζεται στην Ουκρανία ως ανταποκριτής ελληνικών
ΜΜΕ.
