Παρατίθεται σε
ελληνική μετάφραση ανάλυση των συντακτών του «Πνευματικού Μετώπου», μιας
μαχητικής Ουκρανικής ιστοσελίδας που αγωνίζεται με ιερό ζήλο κατά της μοσχοβίτικης
προπαγάνδας.
Η πρωτοβουλία του Πατριάρχη Ιεροσολύμων Θεοφίλου να συγκαλέσει στην
Ιορδανία μια συνάντηση των Προκαθημένων των Τοπικών Ορθοδόξων Εκκλησιών
συνάντησε έντονη αντίθεση από μερικούς από τους πλέον σημαντικούς
Προκαθημένους.
Ο Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Χρυσόστομος, ο Αρχιεπίσκοπος Αθηνών Ιερώνυμος
και ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος κάλεσαν τον Πατριάρχη Θεόφιλο να
«ανακαλέσει την αντικανονική πρωτοβουλία» της σύγκλησης Συνάξεως στην Ιορδανία,
η οποία υπονομεύει τον Οικουμενικό Θρόνο. Η αντίδραση άλλων εκκλησιαστικών
ηγετών δεν έχει ακόμη εκφραστεί.
Εντούτοις, μπορούμε να θεωρήσουμε ότι στο τέλος θα πραγματοποιηθεί μια
τόσο τυχοδιωκτική κίνηση. Δεν είναι δύσκολο να υποθέσουμε ότι για τον Πατριάρχη
Μόσχας Κύριλλο αυτό το γεγονός έχει μεγάλη σημασία. Εξάλλου, οι εμπειρογνώμονες
έχουν επανειλημμένα σημειώσει ότι από τη στιγμή που η Ορθόδοξη Εκκλησία της
Ουκρανίας έλαβε τον Τόμο της Αυτοκεφαλίας, ο Μόσχας Κύριλλος αισθάνεται τον
πατριαρχικό του θρόνο να τρίζει. Υπάρχουν αρκετές αναφορές που υποδηλώνουν ότι
το Κρεμλίνο θα μπορούσε να αντικαταστήσει τον Κύριλλο με έναν πιο κατάλληλο
υποψήφιο. Ως εκ τούτου, είναι πιθανόν αυτή η μελλοντική «Σύναξη» να είναι η
τελευταία ευκαιρία για τον Κύριλλο Γκουντιάεφ να κρατήσει το πατριαρχικό του
κουκούλι. Έχοντας αυτό κατά νου, φαίνεται αρκετά λογικό ότι η πρωτοβουλία να
διεξαχθεί μια Σύναξη των Προκαθημένων ανακοινώθηκε μετά την συνάντηση των Πατριαρχών
Ιεροσολύμων και Μόσχας με τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν. Έτσι, ο Κύριλλος
έδειξε στο αφεντικό του ότι δεν σταμάτησε ποτέ το έργο του, ενώ το μόνο που
χρειαζόταν ήταν η κρατική υποστήριξη. Μια τέτοια συνάντηση μαρτυρεί επίσης το
γεγονός ότι οι ηγέτες του Κρεμλίνου θεωρούν την επικείμενη Σύναξη των
Προκαθημένων ως ένα στρατηγικό γεγονός.
Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο οι εκκλησιαστικές και οι πολιτικές
αρχές της Ρωσίας θα κάνουν τα πάντα για να εξασφαλίσουν ότι η Σύναξη θα πραγματοποιηθεί,
ανεξάρτητα από το κανονικό καθεστώς της και το ποιοι θα εκπροσωπηθούν σε αυτήν.
Θρησκευτικοί εμπειρογνώμονες και κέντρα προπαγάνδας στη Ρωσία πλάθουν ήδη το
αφήγημα, υποστηρίζοντας ότι για να αναγνωριστεί η Σύναξη ως Οικουμενική δεν είναι
απαραίτητο να συμμετέχουν όλες οι Τοπικές Εκκλησίες και ότι δήθεν δεν είναι
αποκλειστικό προνόμιο του Οικουμενικού Πατριάρχη να τη συγκαλέσει.
Είναι σαφές ότι δεν είναι η ενότητα της Εκκλησίας ή η ειρήνη στην
Ορθοδοξία για τα οποία κόπτεται η Μόσχα - ενεργούν μόνο για δικά τους
συμφέροντα, δηλαδή για την επίτευξη πρωτοκαθεδρίας στον Ορθόδοξο κόσμο. Οι Ρώσοι
ιεράρχες πιστεύουν ότι τώρα είναι η πλέον κατάλληλη στιγμή για να
πραγματοποιήσουν τα φιλόδοξα σχέδιά τους. Οι Ρώσοι τονίζουν αυτό που αποκαλούν
μια ακόμη «πτώση» της Κωνσταντινούπολης, την οποία χαρακτηρίζουν ως σχισματική
και αιρετική για τη χορήγηση αυτοκεφαλίας στην Εκκλησία της Ουκρανίας. Ως εκ
τούτου, η Μόσχα ισχυρίζεται ότι η Κωνσταντινούπολη δεν μπορεί πλέον να είναι η Πρώτη
μεταξύ των Ορθοδόξων Εκκλησιών.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η Εκκλησία της Μόσχας ακολουθεί μια τέτοια
λογική. Με τον ίδιο τρόπο, η Μόσχα αυτοανακηρύχθηκε αυτοκέφαλη το 1448, γεγονός
που την οδήγησε σε 141 χρόνια αυτο-απομόνωσης. Εκείνη την εποχή, οι Ρώσοι
επίσκοποι, με την υποστήριξη του πρίγκιπα της Μόσχας, αποκόπηκαν αυθαίρετα από
τη Μητρόπολη του Κιέβου, η οποία βρισκόταν κάτω από το ωμοφόριο του
Οικουμενικού Πατριάρχη, και εξέλεξαν χωρίς τη συναίνεση του Οικουμενικού
Πατριάρχη το Μητροπολίτη Ιωνά (Οντνούσεφ), αποβάλλοντας το νόμιμο Μητροπολίτη. Οι
Μοσχοβίτες δικαιολόγησαν τις ενέργειές τους από την «πτώση» της
Κωνσταντινούπολης στην αίρεση, καθώς η τελευταία εκείνη την εποχή προχώρησε σε
μια «ένωση» με την Εκκλησία της Ρώμης. Έτσι, αυτό ήταν το πρώτο παράδειγμα μιας
αυτοανακηρυχθείσας αυτοκεφαλίας στην ιστορία της Ορθοδοξίας. Κατά συνέπεια, η
Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έχει λάβει ποτέ έναν Τόμο Αυτοκεφαλίας.
Στη συνέχεια, μετά από αυτό το γεγονός στη Μόσχα, γεννήθηκε η επιθυμία
του πρωτείου, και πάλι υπό τις συνθήκες της «πτώσης» της Κωνσταντινούπολης,
αυτή τη φορά από τους Οθωμανούς. Με αυτόν τον τρόπο, στην πραγματικότητα,
γεννήθηκε η ιδέα ότι η Μόσχα θα γίνει η «Τρίτη Ρώμη». Η ιδέα αυτή ήταν δημιούργημα
του Ηγουμένου Φιλοθέου. Η ουσία της συνοψίζεται στην εξής φράση: «Οι δύο Ρώμες έπεσαν,
ενώ η τρίτη στέκει και δεν μπορεί να υπάρξει η τέταρτη».
Αυτή είναι η ιδέα που ο Πατριάρχης Κύριλλος και οι προκάτοχοί του
προσπαθούν επί πολλούς αιώνες να πραγματοποιήσουν. Ωστόσο, όλες οι προσπάθειες
απέτυχαν.
Μία τέτοια προσπάθεια, της οποίας η πλοκή είναι αρκετά παρόμοια με τις
σημερινές προσπάθειες του Πατριάρχη Κυρίλλου και των ακολούθων του, ήρθε 500
χρόνια μετά την αυτοανακήρυξη της Αυτοκεφαλίας της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας,
δηλαδή το 1948. Με την υποστήριξη της Σοβιετικής κυβέρνησης, ειδικότερα, του
Γενικού Γραμματέα της Κεντρικής Επιτροπής του Κομμουνιστικού Κόμματος και
προσωπικά του Ιωσήφ Στάλιν, Ρώσοι κληρικοί επεδίωξαν να συγκαλέσουν στη Μόσχα Οικουμενική Σύνοδο «για
να αποφασίσουν επί του ζητήματος της χορήγησης του τίτλου του «Οικουμενικού» στο
Πατριαρχείο της Μόσχας». Βάσει πηγών από την αποχαρακτηρισμένη αλληλογραφία, οι
ερευνητές αναφέρουν ότι οι αρχές εκείνη την εποχή διέθεσαν μεγάλα ποσά για να «ενθαρρύνουν»
εκπροσώπους και Προκαθημένους άλλων Τοπικών Εκκλησιών. Και όλα αυτά συνέβαιναν
εν μέσω της ευφορίας της «μεγάλης νίκης της Σοβιετικής Ένωσης» στο Β΄ Παγκόσμιο
Πόλεμο.
Ωστόσο, τα Ελληνορθόδοξα Πατριαρχεία απέρριψαν την πρόσκληση, γεγονός
που οδήγησε σε μια υποβάθμιση της συνάθροισης. Η «Σύνοδος» μετατράπηκε σε «Συνάντηση
Προκαθημένων και Εκπροσώπων των Αυτοκεφάλων Ορθοδόξων Εκκλησιών», που δεν έφερε
στη Μόσχα τα επιθυμητά αποτελέσματα. Επιπλέον, όπως έδειξε η ιστορία, ο Στάλιν εξέλαβε
την αποτυχία της Ρωσικής Ορθοδόξου Εκκλησίας ως προσωπική προσβολή και ξεκίνησε
ένα νέο κύμα δίωξης εναντίον της Εκκλησίας, η οποία επίσης στερήθηκε της
κυβερνητικής υποστήριξης.
Σήμερα, 72 χρόνια μετά την πρώτη αποτυχημένη απόπειρα, η Ρωσική Εκκλησία,
με την υποστήριξη του νέου δικτάτορα, εν μέσω της ευφορίας του επικείμενου εορτασμού
της 75ης επετείου της Μεγάλης Νίκης στο Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, προσπαθεί και πάλι
να συγκαλέσει Οικουμενική Σύνοδο, για τον ίδιο σκοπό.
Είναι σαφές ότι στην παρούσα συγκυρία η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία έλαβε
υπόψη τα λάθη των προκατόχων τους και επομένως δεν τόλμησε να συγκαλέσει η ίδια
μια «Σύνοδο», αντ’ αυτού δε υποκινεί ως ηθικός αυτουργός τον Πατριάρχη
Ιεροσολύμων.
Η τοποθεσία που επελέγη δεν είναι τυχαία δεδομένου ότι έχει
συγκεκριμένη ιερότητα, επειδή η Ιερουσαλήμ είναι η «Μήτηρ των Εκκλησιών», ο
τόπος όπου κήρυξε ο Χριστός και όπου γεννήθηκε η Χριστιανική Εκκλησία. Αυτός
είναι ο λόγος για τον οποίο η Μόσχα βλέπει την Εκκλησία των Ιεροσολύμων ως τον
καλύτερο χώρο για την επίλυση παγκόσμιων εκκλησιαστικών ζητημάτων, και αυτό δεν
γίνεται πρώτη φορά. Εξάλλου, η Σοβιετική Εκκλησία των «ανακαινιστών», τόσο
μισητή από τη Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία σήμερα, είχε επίσης επιδιώξει να
πραγματοποιήσει Οικουμενική Σύνοδο στα Ιεροσόλυμα το 1925.
Σήμερα, ωστόσο, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία δεν βιάζεται να ονομάσει μια
επερχόμενη συγκέντρωση στην Ιορδανία ως «Οικουμενική Σύνοδο», επιλέγοντας τον
προσεκτικό όρο «συνάντηση», το οποίο δείχνει επίσης ότι η Μόσχα έλαβε υπόψη τα
λάθη των προκατόχων τους, οι οποίοι ήταν υπερβολικά απρόσεκτοι ως προς την
ορολογία. Οι σοβιετικοί κληρικοί είχαν επιδιώξει να πραγματοποιήσουν τη
συνάντηση ως πρόβα περίπου 12 μήνες πριν από τη «Σύνοδο». Ωστόσο, δεν συνέβη
όπως το περίμεναν.
Μέχρι στιγμής, η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία ενεργεί με μεγάλη προσοχή και
το 2017 πραγματοποίησε ένα είδος ήρεμης πρόβας αυτής της Συνόδου, όταν η Μόσχα εόρτασε
με στόμφο την 100ή επέτειο της αποκατάστασης του Πατριαρχείου. Τότε, η Ρωσική
Ορθόδοξη Εκκλησία συγκέντρωσε στη Μόσχα τους περισσότερους Προκαθημένους και
εκπροσώπους όλων των Τοπικών Εκκλησιών σε μια κίνηση επίδειξης ισχύος με στόχο
την Κωνσταντινούπολη μετά την αποτυχία της τελευταίας να συγκεντρώσει όλους τους
Προκαθημένους στην Αγία και Μεγάλη Σύνοδο της Κρήτης το 2016. Ενώ η πρόβα πήγε
καλά, δεν είναι σαφές εάν η Μόσχα θα καταφέρει να φτάσει στο αποκορύφωμα των
αλαζονικών της επιθυμιών.
Το διακύβευμα είναι υψηλό, συμπεριλαμβανομένου του Πατριάρχου Κυρίλλου.
Ωστόσο, είναι πιθανό ότι αυτή η Σύνοδος θα έχει τις ίδιες συνέπειες όπως και η
προηγούμενη, το οποίο θα εξοργίσει τον επικεφαλής του Κρεμλίνου: Ο Κύριλλος θα εκδιωχθεί
από την υψηλή του θέση και η Ρωσική Ορθόδοξη Εκκλησία θα πρέπει να ξεχάσει την
κυβερνητική υποστήριξη. Όπως ειπώθηκε σε πάνελ τηλεοπτικής εκπομπής στην
Ουκρανική τηλεόραση, «Η άγνοια σε ιστορικά ζητήματα δεν απαλάσσει από την
ευθύνη».
